Kanunların Uygulanması Yöntemleri Nelerdir?

Hakim önüne gelen davaya bakma ve sorunu çözme yükümlülüğüne sahiptir. Dolayısıyla hiçbir olayı kanunda boşluk olması sebebi veya herhangi bir bahane ile çözümsüz bırakamaz.

Kanunda bir boşluk varsa bu boşluğu öncelikle örf adet kurallarına bakarak doldurmaya çalışmalı bunu yapamıyorsa kendisi kanun koyucu yerinde olsaydı nasıl bir hüküm koyardı idiyse, o hükmü koyarak hukuk yaratmış olur ve bu şekilde boşluğu doldurmuş olur. Aksi takdirde Anayasaya aykırı hareket etmiş olur, tazminat ödeme durumuna düşebilir ve Türk Ceza Kanunu’na göre görevi kötüye kullanma suçundan dolayı cezaya çarptırılabilir.

Hakim ihkak-ı haktan imtina edemez, önüne gelen davayı sonuca bağlamak zorunluluğuna sahiptir.

• Karşılaşılan olay için gerekli hükmün kanunda bulunması ve uygulanması meselesi,
• Mevcut hükmün uygulanış usulü ve hükmün içindeki boşluğun doldurulması meselesi sonucu hakimin takdir yetkisini kullanması,
• Kanunda olaya uygulanacak hükmün bulunmaması meseleleri kanunların uygulanması konusunda başlıca üç meseledir.

Kanunda Olaya Uygulanacak Hükmün Bulunması Durumunda Nasıl Bir Yol İzlenir?

Kanun hükmünün düz ve zıt anlam itibariyle kapsamı araştırılır ve hükmün amacına yönelik hizmet eden anlam dahilinde hareket edilir.

Kanun hükümlerinin yorumlanmasında çeşitli yorum metodları kullanılır.

• Lafzi Yorum Yönteminde, kanun metninin mantık ve deyim bakımından anlamı araştırılır.
• Tarihsel Yorum Yönteminde, kanun koyucunun sübjektif tarihi iradesi araştırılır.
• Amaçsal – Gai Yorum Yönteminde ise, kanunlar uygulandıkları zamanın gereklerine ve anlayışına göre yorumlanırlar.

Bulunan hükmün uygulanabilir olması, anlamı tespit edilen bir hükmün olaya yer, zaman ve nitelik itibariyle uygulanabilir olması olarak üçe ayrılmaktadır.

Hakimin Takdir Yetkisi Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Hakimin takdir yetkisi durumu, kanun koyucunun getirdiği hükmün uygulanması şartların net bir biçimde belli olmayışı ve şartların varlığı halinde ise hangi hükmün uygulanacağına hakimin kendi iradesiyle karar verebilmesi yetkisidir.

Hakimin takdir yetkisi şartlarda takdir yetkisi ve hükümde takdir yetkisi olarak ikiye ayrılmaktadır:

• Şartlarda takdir yetkisi, hakimin kanunda var olan bir hükmün uygulanma şartları üzerinde takdir yetkisine sahip olması durumudur.
• Hükümde takdir yetkisi, hakimin şartların varlığı halinde uygulayacağı hükmün nitelik ve kapsamındaki takdir yetkisine sahip olması durumudur.

Hakime Takdir Yetkisinin Verilip Verilmediği Nasıl Anlaşılır?

Hakime takdir yetkisinin verilip verilmediği üç şekilde anlaşılmaktadır: Hakime takdir yetkisi açıkça verilmiş olabilir, kuralın ifadesinden çıkarılabilir veya kuralın yazılış şeklinden anlaşılabilir.

Hakime takdir yetkisi kanunda açıkça verilmişse, ‘’takdir eder’’, ‘’serbestçe takdir eder’’ ifadeleri açıkça kanunda bulunur.

Hakime takdir yetkisinin verilip verilmediğini kuralın ifadesinden çıkarılacak olursa, açıkça yollama yapılmaz onun yerine kanunda ‘’haklı nedenler’’, ‘’durumun gerekleri’’, işin mahiyeti’’, ‘’uygun tazminat’’, ‘’uygun tedbirler’’ gibi net olmayan, duruma bağlı olarak değişebilen ifadeler kullanılır.

Hakime takdir yetkisinin verilip verilmediği kuralın yazılış şeklinden çıkarılacak olursa, ne açıkça hakime takdir yetkisi verilmiştir ne de takdir yetkisinin verilip verilmediği kuralın ifadesinden çıkarılabilmektedir. Bu durumda kanunlar, ‘’hükmedebilir’’ ve ‘’kılınabilir’’ ifadelerini kullanırlar.

Hakimin Takdir Yetkisini Kullanabilmesinin Şartları Nelerdir?

Türk Medeni Kanunu’nun 4. maddesine göre, hakimin takdir yetkisini kullanabilmesi için belirli şartlar ve sınırlar bulunmaktadır. Bu şartlar ve sınırlar aşağıda sayılmıştır:

• Kanun hakime takdir yetkisi vermiş olmalıdır: Kanun, hakime takdir yetkisini açıkça vermiş olabilmektedir, takdir yetkisi kuralın ifadesinden veya yazılışından anlaşılabilmektedir.
• Hakim takdir yetkisini kanunun çizmiş olduğu sınırlar içerisinde kullanmalıdır: Hakimin takdir yetkisinin sınırları önceden belirlenmiş olup hakim takdir yetkisini kullanırken kanunun çizmiş olduğu bu sınırları geçemez. Ceza hakimi kanunda belirlenmiş olan aly- üst sınırın aşağısında- üzerinde bir cezaya hükmedemez.
• Hakim takdir yetkisini hukuka ve hakkaniyete göre kullanmalıdır: Hakim takdir yetkisini pozitif hukuk kurallarına uygun ve tarafların özel durum ve şartlarını göz önünde bulundurarak kullanabilmektedir.

Kanunda Uygulanabilir Hükmün Olmaması: Hukuk Boşluğu Durumunda Nasıl Bir Yol İzlenir?

Bazı durumlarda kanunda uygulanabilir bir hüküm bulunmamaktadır. Hukukta boşluk dediğimiz bu durumda nasıl bir yol izlenmesi gerektiği aşağıda açıklanmıştır.

Hukuk Yaratmanın Şartı Olan Kanun Boşluğu Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Hukuk boşluğu, kanunda ve örf adet hukukunda davaya çözüm olacak bir hükmün eksikliği durumunu ifade eder. Hakimler mevcut hukuk boşluğunu doldururken içtihatlar ve yargı kararlarından istifade edebilmektedirler.

Hakimin hukuk yaratmasının ön koşulu, kanun boşluğu durumunun varlığıdır. Kanun boşluğu çeşitleri, kural içi boşluklar ve kural dışı boşluklar olmak üzere iki başlıkta incelenir.

Kural içi boşluklarda, kanun koyucu bilinçli olarak hakimin boşluğu doldurmasını istediği için hükümsüz bırakmıştır.

Kural dışı boşluklarda ise, kanun koyucunun istemi dışında ortaya çıkan boşluklar söz konusudur. Bu durumda hakim, hukuk yaratarak boşlukları dolduramaz.

Hakimin Hukuk Yaratırken Gözeteceği Özellikler Nelerdir?

Hakim hukuk yaratırken kanun koyucu gibi hareket etmeli, soyut ve genel kurallar ortaya çıkarmalı ve toplum ve bireylerin yararlarını tutarlı bir şekilde birlikte gözetmelidir. Bunlara ek olarak mevcut hukuk kuralları ile çatışmamalıdır.

Hakim, hukuk yaratma yetkisini ceza hukuku dalında kullanamaz. Çünkü bu alanda kanunsuz suç olmaz ilkesi uygulanmaktadır.

Hakimin Koyduğu Hukuk Kuralının Niteliği Nedir?

Hakimin boşluğu doldurmak için koyduğu kural, genel ve sürekli olarak bir bağlayıcılığa sahip değildir. Aynı hakim, benzer olaylarda gerekçesini açıklamak koşuluyla farklı hükümler de verebilmektedir. Yaratmış olduğu kural üst mahkemelerin denetimine tabiidir.

Sonuç

Sonuç olarak, hakim hukuk boşluğunun varlığı durumlarında öncelikle örf ve adet kurallarında araştırmak üzere boşluğu doldurmaya yönelir. Örf ve adet hukuku kurallarının yokluğu halinde kendisi olayın özellikleri dahilinde kanun koyucu gibi hukuk yaratmaktadır.

Takdir yetkisinin kullanılması durumunda ise, hakim kanunun verdiği yetki ile kanunun çizdiği sınırlar dahilinde pozitif hukuka uygun olmak ve tarafların hakkaniyetini değerlendirmek koşulu ile takdir yetkisini kullanmaktadır.

Hakim takdir yetkisini gerekçeli olarak kullanmaktadır. Hakim takdir yetkisini kullandığı hükmü hangi sebepler ile tercih ettiğini kararında gerekçelendirerek açıklar.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER