Zilyetlik Ne Demek? Türleri Nelerdir?

Zilyetlik; Türk Medeni Kanunu 973. ve 974. Maddeleri uyarınca; zilyetliğe konu olan şey üzerinde kişinin kendi iradesiyle, iradi hâkimiyetinin ele geçirilmesi ile doğan ve bu hakimiyetin iradi olarak terkine ya da üçüncü kişiler tarafından gaspına veya başka sebeplerle sona ermesine kadar devam eden bir hukuki durumdur.

Zilyetliğin Unsurları Nelerdir?

Zilyetliğin maddi ve manevi olmak üzere iki unsuru bulunmaktadır.

• Maddi unsur; eşya üzerinde kurulan fiili hâkimiyeti ifade eder.
• Manevi unsur; maddi sonuca yönelmiş hâkimiyet iradesini yani zilyet olma iradesini ifade eder.

Bu kapsamda zilyetlik, bir şeyde fiili hâkimiyeti ele geçirmiş ve onu kaybetmemiş olmak demektir. Zilyet olma iradesinin, zilyetliğin kazanılması anında bulunması şarttır ancak süreklilik arz etmesi gerekmez. Zilyetlik ayni haklarda açıklık sağlar. Zilyetlik, mülkiyet hakkına karine oluşturur fakat her zaman aksi iddia ve ispat edilebilir. Zilyetlik taşınır eşyaların üzerinde ayni hakların kazanılmasını sağlar.

Zilyetliğe Tabi Şeyler Nelerdir?

Hukuken eşya vasfını taşıyan cismani varlıklar üzerinde zilyetlik söz konusu olur. Kural olarak eşya vasfını taşımayan varlıklar üzerinde zilyetlik söz konusu olmaz.

Bir şeyin parçaları, bütünden ayrılıp, ayrı bir varlık teşkil etmedikçe, ayrı bir ayni hak konusu olamamaktadırlar. Buna rağmen zilyetlik bir şeyin parçaları üzerinde söz konusu olabilmektedir.

Zilyetlik ancak üzerinde fiili hâkimiyet kurulabilecek, özel mülkiyete tabi olabilen eşyalar üzerinde söz konusu olabilir. Kamu malları üzerinde zilyetlik kurulamaz.

Taşınmazlarda tapu siciline kayıtlı ayni hakların korunması bakımından sicil kaydı zilyetliğin yerini tutar. Zilyetliğin korunması ile ilgili hükümlerden, sicildeki hak sahiplerinin yanında taşınmazda fiilen tasarruf eden kimseler de yararlanır. Kuvvet kullanarak zilyetliğin korunması imkânından ise kural olarak sadece taşınmazda fiilen tasarruf edenler yararlanır.

Taşınır mülkiyetinin konusu sayılan doğal güçler (enerji) üzerinde ve hayvanlar üzerinde zilyetliğin bulunduğu kabul edilmektedir.

Zilyetliğin Fonksiyonları Nelerdir?

Zilyetliğin fonksiyonları aşağıda sayılmıştır:

• Zilyetliğin fonksiyonu aleniyeti sağlamasıdır.
• Zilyetliğin fonksiyonu hukuki koruma sağlamasıdır.

Zilyetlik ve Mülkiyetin Farkları Nelerdir?

Zilyetlik fiili hâkimiyete dayanır, mülkiyet ise hukuki hâkimiyettir.

Mülkiyet hakka dayanır fakat zilyetliğin hakka dayandığı durumlar olsa da zorunluluk teşkil etmez.

Zilyetlik eşya hukukuna özgü, oldukça teknik bir konudur. İlerde hak kaybı yaşamamak için eşya hukukunda uzman ekibimizden yardım alabilirsiniz.

Zilyetlik Türleri Nelerdir?

Zilyetlik kavramı ve türleri Türk Medeni Kanunu 974-976. maddeleri arasında düzenlenmiştir. TMK 973. maddesine göre; bir şey üzerinde fiilî hâkimiyeti bulunan kimse onun zilyedidir. Taşınmaz üzerindeki irtifak haklarında ve taşınmaz yüklerinde hakkın fiilen kullanılması zilyetlik sayılır.

Eşya Zilyetliği Nedir? Hak Zilyetliği Nedir?

Eşya zilyetliği; eşya üzerindeki fili hâkimiyettir.

Hak zilyetliği ise; taşınmaz üzerindeki irtifak haklarında ve taşınmaz yüklerinde hakkın fiilen kullanılması halinde hak zilyetliği söz konusu olur.

Hakka Dayanan Zilyetlik Nedir? Hakka Dayanmayan Zilyetlik Nedir?

Bu ayrım, zilyetliğin dayandığı ayni ya da şahsi hak olup olmamasına göre yapılan bir ayrımdır.

Hakka dayanan zilyetlik; zilyetlik konusu şeyi, ayni veya şahsi hakka dayanarak fiili hâkimiyetinde bulunduran kimse, hakka dayanan zilyettir.

Hakka dayanmayan zilyetlik; temelinde ayni veya şahsi bir hak bulunmayan zilyetlik, hakka dayanmayan zilyetliktir. Hakka dayanmayan zilyetlik, zilyedin söz konusu durumu bilip bilmemesine göre iyiniyetli ve kötü niyetli zilyetlik olarak da ikiye ayrılmaktadır.

Zilyetlik Sıfatına Göre Yapılan Ayrım

Bu ayrım yapılırken zilyedin sıfatı önem taşımaktadır.

Malik; zilyetlik konusu şeye mülkiyet iddiasıyla zilyet olan kişi malik sıfatıyla zilyettir.

Başkası için zilyet ise zilyetlik konusu şeyin bir başkasının mülkiyetinde olduğu bilinciyle hareket eden zilyet ise başka sıfatla zilyettir.

Fiili Hakimiyetin Tek Kişide Toplanıp Toplanmamasına Göre

Bu ayrım, zilyetlik konusu şey üzerinde dereceli zilyetlik olması halinde iki zilyedin durumlarının belirlenmesi için yapılan bir ayrımdır.

Asli zilyet; zilyetlik konusu şey üzerinde malik sıfatıyla zilyet olan kimse, asli zilyettir.

Fer’i zilyet; Zilyetlik konusu şey üzerinde başka sıfatla zilyet olan kimse ise fer’i zilyettir. Başka sıfatla zilyet zilyetlik konusu şeyi malik sıfatıyla zilyedin zilyetliğini tanıyarak üçüncü bir kişiye devrederse, yeni zilyet de başka sıfatla ve fer’i zilyet olur ve malik sıfatıyla zilyet hala asli zilyet olarak kalır.

Doğrudan Zilyet – Dolaylı Zilyet

Bu ayrım yapılırken ise zilyedin fiili hâkimiyeti kullanırken bir başka kişinin aracılığına ihtiyaç duyup duymadığı dikkate alınır.

Dolaysız (Doğrudan) zilyet; zilyetlik konusu şeyi kendi hâkimiyet alanında bulunduruyor, fiili hâkimiyeti kendisi kullanıyor, mal üzerinde fiili hakimiyeti sağlamak için başkasının aracılığına ihtiyaç duymuyorsa, doğrudan zilyettir.

Dolaylı (Vasıtalı) zilyet; hangi sıfatla zilyet olduğu fark etmeksizin zilyetlik konusu şey üzerindeki fiili hâkimiyeti başkası aracılığıyla sağlayan kimse dolaylı zilyettir.

Tek Başına Zilyetlik – Biden Çok Zilyet Ayrımı

Bu ayrım, zilyetliğin dolaylı ya da dolaysız, asli veya fer’i olup olmadığına bakılmaksızın, zilyedin zilyetlikten kaynaklanan yetkilerini kendisinin kullanıp kullanamamasına bağlı olarak yapılan bir ayrımdır.

Tek başına (Münhasır) zilyetlik; zilyetlikten kaynaklanan yetkilerini tek başına kullanabiliyorsa, tek başına zilyettir.

Birden çok zilyet; zilyetlik konusu mal üzerinde birden fazla kişinin aynı anda aynı yetkisi varsa, birlikte zilyetlik söz konusudur.

Paylı (Müşterek) zilyetlik; Birlikte zilyetlerden her biri zilyetlik konusu şey üzerindeki yetkilerini diğerinin ya da diğerlerinin katılımına ihtiyaç duymaksızın kullanabiliyorsa müşterek birlikte zilyetlik söz konusudur.

Elbirliğiyle zilyetlik; birlikte zilyetlerin her biri zilyetlik konusu şey üzerinde yetkileri ancak birlikte kullanabiliyorlarsa elbirliğiyle zilyetlik söz konusudur

Sanal Zilyetlik Ne Demek?

Sanal zilyetlik; kişide zilyetlik iradesi olmamasına rağmen, kanunda yer alan bazı şartların gerçekleşmesi halinde kişinin zilyet sayılmasını ifade eder. Örneğin TMK 599. maddesi gereğince mirasçıların tereke üzerindeki doğrudan zilyetliği sanal zilyetliktir.

Hizmet Zilyedi (Zilyet Yardımcılığı)

Hizmet zilyedi; başka bir kişinin zilyetliğinde bulunan eşyayı, hakimiyet iddia etmeksizin, sadece kullanma imkanına sahiptir. Zilyet adına dahi, zilyetlik hükümlerinden yararlanamazlar, eşyada zilyetlik iddia etmeleri hırsızlık teşkil eder. Örneğin işverenin maliki olduğu aracı kullanan şoför hizmet zilyedidir.

Zilyetlik, eşya hukuku kapsamında hakların korunması bakımından oldukça önem arz etmektedir. Zilyetliğe has hukuki ihtilafların çözümünde uzman avukatlardan yardım alınmasını tavsiye ederiz.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Evrim ÜSTÜNDAĞ