Yargı Nedir? Oluşumu Nasıldır?
Anayasamızın 9. maddesine göre, “Yargı yetkisi, bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.” Anayasamızda mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenleneceği belirtilmiştir.
Mahkemelerde duruşmalar herkese açıktır ve tüm mahkemelerin her türlü kararları gerekçeli olarak yazılmalıdır.
Mahkemelerin Bağımsızlığı ve Hakimlik Güvencesi Ne Anlama Gelir?
Yargı bağımsızlığının gerçekleştirilmesinin en temel koşulları; mahkemelerin bağımsızlığı ile hakimlik güvencesidir.
Mahkemelerin bağımsızlığı ilkesi yargılama faaliyetine ve yargısal kararlara ilişkin olup; Hiçbir organ, makam, merci veya kişi tarafından mahkemelere ve hakimlere emir ve talimat verilemeyeceği, genelge gönderilemeyeceği, tavsiye ve telkinde bulunulamayacağını ifade etmektedir.
Hakimler görevlerinde bağımsızdırlar ve hukuka uygun şekilde vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler. Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak mecburiyetindedirler.
Hakimlik ve savcılık teminatı ise hakim ve savcıların mesleki statülerine ilişkin olmak üzere hakim ve savcıların azlolunamayacağını, kendileri istemedikçe Anayasamızda gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamayacaklarını, özlük haklarından yoksun kılınamayacaklarını ifade etmektedir.
Hâkimler ve Savcılar Kurulu, Türkiye’de hâkimlerin ve savcıların özlük işlerini yürütmekle görevli bir idari birimdir. Bu kurul, hâkimlerin ve savcıların özlük işleri ile ilgili itirazları incelemekte ve karara bağlamaktadır. Ancak, Hâkimler ve Savcılar Kurulu’nun yargılama yetkisi bulunmamaktadır ve bu nedenle mahkeme statüsünde değildir.
Yüksek Mahkemeler Nelerdir?
1982 Anayasasına göre yüksek mahkemeler Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay ve Uyuşmazlık Mahkemesi’dir.
Anayasa Mahkemesinin Oluşumu ve Görevleri Nelerdir?
Anayasa Mahkemesi, Anayasa yargısının başıdır. Anayasa Mahkemesi 15 üyeden kurulur. Üç üye Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, on iki üye ise Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunluğu ile 4 yıl için bir başkan ve iki başkan vekili seçilir.
Anayasa mahkemesinin görevleri aşağıda belirtilmiştir:
- Bireysel başvuruları karara bağlamak,
- Yüce Divan sıfatı ile yargılama yapmak,
- Siyasi partilerin kapatılmasına ve devlet yardımından yoksun bırakılmasına ilişkin davalara bakmak,
- Siyasi partilerin mal edinimlerini ve mali denetimini yapmak,
- İptal istemlerinin karara bağlamak,
- Uyuşmazlık mahkemesine başkanlık edecek üyeyi kendi üyeleri arasından görevlendirmek.
Anayasa Mahkemesi kararları bağlayıcı ve kesindir. Anayasa Mahkemesi kararları, herkese karşı etkilidir ve tüm kararları gerekçeli olmak zorundadır. Anayasa Mahkemesi ile diğer mahkemeler arasında bir uyuşmazlık ortaya çıkarsa Anayasa Mahkemesi kararları esas alınmaktadır.
Yargıtay Nedir ve Oluşumu Nasıldır?
Yargıtay adli yargının başıdır. Yargıtay adli mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin temyiz mercii olup kanunlarda belirtilen belli davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmaktadır.
Yargıtay üyeleri Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla seçilir.
Danıştay Nedir ve Oluşumu Nasıldır?
Genel idari yargının başıdır. Danıştay idare ve vergi mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin temyiz mercii olup belli davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmaktadır.
Danıştay üyelerinin dörtte üçü Hakimler ve Savcılar Kurulu; dörtte biri Cumhurbaşkanı tarafından seçilir.
Uyuşmazlık Mahkemesi Nedir ve Oluşumu Nasıldır?
Uyuşmazlık mahkemeleri adli ve idari yargı merciileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemekle yetkilidir.
Anayasamızın 158. maddesine göre diğer mahkemelerle Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında Anayasa Mahkemesinin kararının esas alınacağı düzenlenmiştir. Bu bir tarafı Anayasa Mahkemesi olan görev uyuşmazlığının, uyuşmazlık mahkemesinin görev alanı dışında olacağını ifade eder.
Anayasaya Uygunluk Denetiminde Başvuru Yolları Nelerdir?
Başvuru yapılmaksızın Anayasa Mahkemesi’nin kendiliğinden yargısal denetim yapması söz konusu değildir.
Anayasaya uygunluk denetimi iki başvuru sonucunda yapılır. Bunlar iptal davası ve itiraz yoludur.
İptal Davası (Soyut Norm Denetimi) Nedir?
Anayasada belirtilen bazı organların kanun aleyhinde Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açmaları ile gerçekleştirilen denetimdir. Kanunun uygulandığı somut bir olay ve durum olmadığından soyut norm denetimi olarak da bilinmektedir.
İptal davasının konusu; Anayasa değişiklikleri, Kanunlar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve TBMM İç tüzük değişiklikleridir. Kapsamı hem şekil hem de esas denetimidir. İptal davasını yalnızca Anayasada açık ve sınırlı olarak belirlenenler açabilmektedir. Belli bir süre içinde açılabilmektedir, iptal davasının açılabilmesi için Resmi Gazete’de yayımlanmış olan bir normun varlığı yeterlidir
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile TBMM içtüzük değişikliklerinin şekil bakımından iptallerinin istenmesinde dava açma süresi altmış gündür. On günlük süre yalnızca anayasa değişiklikleri ile kanunları şekil denetiminde söz konusudur.
İtiraz Yolu (Somut Norm Denetimi) Nedir?
Bir mahkemede görülmekte olan bir davanın karara bağlanmasının o davada kullanılacak hukuk normunun Anayasaya aykırı olması iddiasıyla yapılan denetimdir. Yani bakılmakta olan mevcut bir dava vardır. Söz konusu anayasaya aykırılık iddiası davayı gören mahkeme tarafından ciddi bulunması gerekir. Somut norm denetimi istemi sonucu iptal edilen norm, sadece başvuranlar yönünden değil herkes için iptal edilmiş olur.
İtiraz yolunun konusu, yalnızca kanunlar ve Cumhurbaşkanlığı kararnameleri; kapsamı ise yalnızca esas denetimidir yani şekil eksikliği itiraz yolunda İleri sürülememektedir. Davada uygulanacak bir normun varlığı gerekir, mahkemelerce kendiliğinden veya davanın taraflarının mahkemede ileri sürmeleri üzerine işletilir, başvuru için herhangi bir süre sınırlaması söz konusu değildir.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nedir Koşulları Nelerdir?
Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu, kamu gücü tarafından temel hak ve hürriyetleri ihlal edilmiş olan bireylerin başvurdukları olağanüstü bir yasa yoludur.
İdari ve yargısal başvuru yollarının tamamı tüketildikten sonra bireysel başvuru yoluna gidilebilmektedir yani bireysel başvuruda bulunabilmek için olağan yasa yollarının tüketilmiş olması gerekmektedir.
Yasama işlemleri, düzenleyici idari işlemler, Anayasa Mahkemesi kararları, anayasanın yargı denetimi dışında bıraktığı işlemler, bireysel başvuruya konu olmayacak işlemlerdir.
Bireysel başvuru, kamu gücü tarafından ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal ile güncel ve kişisel bir hakkı doğrudan etkilenenler tarafından yapılabilir.
Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER
