Yakalama ve Gözaltına Alma

Yakalama ve gözaltına alma koruma tedbirleri kural olarak kişinin özgürlüğünün hakim kararı aranmadan kısıtlanabilmesidir.

Yakalama

Yakalama, kanunun belirlediği şartların oluşması halinde, bir kişinin özgürlüğünün hâkim kararı olmadan geçici olarak kısıtlanmasıdır. Yakalama işlemi, suçun işlenmesini önlemek, delillerin yok edilmesini engellemek veya suçlunun kaçmasını önlemek amacıyla uygulanır. Bu işlem, kolluk kuvvetleri ya da belirli durumlarda herkes tarafından gerçekleştirilebilir. 

Yakalama bazı koşullarla gerçekleştirilebilecektir, bu koşullar yakalamanın kim tarafından yapıldığına bakılarak değişmektedir.

Herkes Tarafından Yapılabilen Yakalama

Kanun bazı şartlar zorunlu kıldığında, toplumdaki herkese yakalama yapabilme yetkisini tanımıştır. Kanunun öngördüğü şartlar şöyledir;

• Kişiye suçu işlerken rastlanması.
• Suçüstü bir fiilden dolayı izlenen kişinin kaçması olasılığının bulunması veya hemen kimliğini belirleme olanağının bulunmaması.

Yakalama yapılacak suç için şikayet koşulu öngörülmüşse şikayet şartı gerçekleşmelidir. Fakat çocuklara, beden veya akıl hastalığı, malûllük veya güçsüzlükleri nedeniyle kendilerini idareden aciz bulunanlara karşı işlenen suçüstü hallerinde kişinin yakalanması şikâyete bağlı değildir.

Kolluk Tarafından Yapılan Yakalama

Herkes için öngörülmüş şartlar dışında da kolluk kuvvetleri yakalama yapabilmektedir. Bu durum Ceza Muhakemesi Kanunu’nda şöyle tanımlanmıştır;

Kolluk görevlileri, tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde; Cumhuriyet savcısına veya âmirlerine derhâl başvurma olanağı bulunmadığı takdirde, yakalama yetkisine sahiptirler.(CMK m.90/2)

Bu hükme de bakılarak kolluğun yakalama yapabilmesi için şu şartların olması gerektiğini söyleyebiliriz;

• Tutuklama kararı veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren bir durumun bulunması
• Gecikmesinde sakınca bulunması
• Cumhuriyet Savcısına veya amirlerine derhal başvurma olanağı bulunmaması
• Soruşturması ve kovuşturması şikayete bağlı suçlarda şikayet koşulunun gerçekleşmiş bulunması
• Yakalama yasağının bulunmamış olması

Yakalamanın Sonuçları Nelerdir?

Yakalanan kişinin özgürlüğü sınırlanır ve usulüne uygun yapılan yakalama bir hukuka uygunluk nedenidir.

Yakalanan ya da tutuklanarak bir yerden başka bir yere nakledilen kişilere kelepçe takılması kural olarak yasaktır. Çünkü kelepçe, suçsuzluk karinesini ihlal ederek, kişinin suçlu olduğu yönünde bir algı yaratabilir.

Kolluk, yakalanan kişinin kaçmasını veya zarar vermesini önleyecek tedbirleri aldıktan sonra, yakalanan kişiye haklarını derhal bildirir. Yakalama işlemi hakkında cumhuriyet savcısına bilgi verilerek, savcının talimatları doğrultusunda işlemler yapılır. Yakalama işlemi bir tutanağa bağlanır. Tutanakta suçun niteliği, yakalama koşulları ve hakların bildirimi detaylıca yer alır.

Hakim ya da mahkeme tarafından verilen yakalama emri üzerine, yakalanan kişi en geç 24 saat içinde yetkili merciye çıkarılmalıdır.

Gözaltına Alma

Gözaltına alma, yakalanan kişinin yetkili hâkim önüne çıkarılmasına veya serbest bırakılmasına kadar, Cumhuriyet savcısının emriyle geçici olarak özgürlüğünün kısıtlanmasıdır.

Bu tedbir ihtiyari bir tedbirdir, her yakalanan kişinin gözaltına alınması gerektiği yönünde bir kural mevcut değildir.

Gözaltına Alma Koşulları Nelerdir?

Gözaltına alma kararı için bazı koşulların bulunması gerekmektedir, bu koşullar şöyledir;

• Tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olması gerekmektedir
• Kişinin bir suçu işlediği şüphesini gösteren somut delillerin varlığı gerekmektedir
• Cumhuriyet savcısının emri gerekmektedir

Kolluk amirleri tarafından verilebilecek gözaltı kararları için ise şu şartların bir arada bulunması gerekmektedir;

• Suçüstü hali olmalıdır
• Kanunun saydığı katalog suçlardan olmalıdır. Örneğin kasten öldürme, cinsel saldırı gibi
• Mülki amirce yetkilendirilmiş bir kolluk amiri olmalıdır

Gözaltı Süreleri

Kişinin gözaltına alınmasından hakim karşısına çıkarılmasına kadar olan süre kanunla sınırlandırılmıştır.

Bu süreler suçun bireysel olarak veya toplu olarak işlenmesine göre değişmektedir.

Kişinin hakim önüne çıkarılması için belirlenen sürenin sınırı Anayasada belirtilmiştir. Bu süre bireysel suçlarda 48 saat iken toplu olarak işlenen suçlarda 4 gün şeklindedir.

Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç en geç kırksekiz saat ve toplu olarak işlenen suçlarda en çok dört gün içinde hâkim önüne çıkarılır. Kimse, bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun bırakılamaz. Bu süreler olağanüstü hal ve savaş hallerinde uzatılabilir. (AY m. 19/5)

Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre gözaltı süresi, bireysel suçlarda, kişinin yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç, 24 saati geçemez. Bu süre, gözaltı kararından değil, yakalama anından itibaren başlar. Yakalama yerine en yakın mahkemeye gönderilme için zorunlu süre 12 saati aşamaz.

Gözaltına Alınmanın Sonuçları

Gözaltına alınan kişi, gözaltı nedenleri ve isnat edilen suç hakkında anlayabileceği bir dilde derhal bilgilendirilmelidir. 

Gözaltına alınan kişi, özgürlüğü sınırlanarak nezarethanede tutulur. Çocuklar ise, varsa kolluğun çocuk biriminde; bu birim yoksa yetişkinlerden ayrı bir yerde muhafaza edilir.

Gözaltı veya süresinin uzatılması durumunda, Cumhuriyet savcısının emriyle bir yakınına ya da belirlediği bir kişiye haber verilir.

Gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin Cumhuriyet savcısının yazılı emrine karşı yakalanan kişi, müdafii veya kanunî temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hısımı sulh ceza hâkimine başvurulabilir. Sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhâl ve nihayet yirmidört saat dolmadan başvuruyu sonuçlandırır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER