Yabancıların Sosyal Hak ve Özgürlükleri

Yabancıların sosyal hak ve özgürlüklerini ayrı ayrı incelemek gerekmektedir.

Yabancının Sosyal Güvenlik Hakkı

Sosyal Sigortalar, çalışanlara ihtiyarlık işsizlik, malullük, hastalık, analık gibi durumlarda koruyucu tedbirler alan, hastanelerde tedavi eden, emekli aylığı temin eden ve bu tür tedbirleri sağlayan kurumlardır.

Yabancıya bu haklar Anayasa’mızın yanında ayriyeten Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile sağlanmıştır. Söz konusu kanunda zorunlu sigorta ile isteğe bağlı sigorta ayrı ayrı olarak ele alınmış olup ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Zorunlu Sigorta

Sigortalık sayılabilmek için sigortalının öncelikle işveren tarafından işe alınarak iş sözleşmesine bağlı olarak çalıştırılması şartı aranmaktadır. Dolayısıyla sigortalı sayılan yabancılar da iş sözleşmesine ile işveren tarafından çalıştırılan kişiler olarak değerlendirilir. Ancak mütekabiliyet esasına dayalı olarak iki taraflı sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş ülkelerin vatandaşları, Kanunun kapsamı dışında kalmakta olup bu yabancıların sosyal güvenliğe ilişkin hakları ilgili sözleşmelere tabi olacaktır.

Kanunda sigortalı sayılmayacak yabancılar da belirlenmiştir. Yabancı bir ülkede kurulu herhangi bir kuruluş tarafından ve o kuruluş adına ve hesabına Türkiye’ye 3 ayı geçmemek üzere bir iş için gönderilen ve yabancı ülkede sosyal sigortaya tabi olduğunu belgeleyen kişiler, Türkiye’ler söz konusu kanun bakımından sigortalı olarak nitelendirilemezler.

Türkiye’de kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanlardan, yurt dışında ikamet eden ve o ülke sosyal güvenlik mevzuatına tabi olanlar da sigortalı sayılmamaktadır.

Yukarıda sayılan istisnai haller dışında iş sözleşmesi ile çalıştırılan tüm yabancılar sigorta mevzuatından faydalanabileceklerdir. Sigorta tüm yabancılar için öngörülmüş bir sosyal güvenlik hakkıdır.

Yurt dışında ikamet eden Türk vatandaşlarının zorunlu sigorta hakları da güvence altına alınmıştır. Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan devletlerin ülkelerinde iş üstlenen işverenlerce, yurtdışındaki işlerden çalışmak üzere götürülen Türk işçileri de sigortalı sayılacaktır.

İsteğe Bağlı Sigorta

Yabancının isteğe bağlı sigortalı olabilmesi için bazı şartlar aranmıştır. Türkiye’de ikamet etme şartı haricinde diğer aranan şartlar aşağıda sayılmıştır:

• Zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak,
• Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,
• 18 yaşını doldurmuş bulunmak,
• İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruda bulunmak.

Tüm bu şartların yanında aynı zamanda genel sağlık sigortalarından faydalanabilmeleri için, bu yabancıların Türkiye’de en az bir yıl süre ile yerleşik olmaları aranmaktadır. Ancak yüksek öğretim gören yabancı uyruklu öğrenciler bakımından, bu öğrenimlerine devam ettiği süre ile sınırlı olarak bu şart aranmamaktadır.

Yabancının Sendika Kurma ve Üye Olma Hakkı

Yürürlükten kaldırılan 05.05.1983 tarihli Sendikalar Kanunu’nda sendika kuruculuğu için Türk vatandaşı olma şartı aranmıştır. Ancak 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda Türkiye’de çalışan yabancı işçilerin sendika kurmaları veya sendikalara üye olmaları bakımından olumsuz şart düzenlenmemiştir.

Yabancıların Diğer Sosyal Hakları

Diğer sosyal haklar bakımından özellikle toplu iş sözleşmesi, grev, lokavt, sağlık hizmetlerinden yararlanma ve sosyal yardım kurumlarından yararlanmada kural olarak yabancı ile vatandaşı arasında bir ayrıma gidilmemiş olup vatandaş ve yabancı arasında eşitliğin var olduğu kabul edilmiştir.

Yabancının Eğitim ve Öğretim Özgürlüğü

Anayasa’nın 42. Maddesine göre, “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.” Söz konusu madde uyarınca eğitim ve öğretim hakkı devletin başta gelen ödevlerinden olduğu belirtildiğinden, bu hususta vatandaş ve yabancı arasında ayrım yapılmamıştır.

Türk Okullarında Eğitim ve Öğrenim

Eğitim göreme hakkı, ayrım yapılmaksızın herkes için de tanınmış bir hak olduğundan, yabancıların Türk veya Türkiye’de bulunan yabancı okullarda eğitim görmesinde herhangi bir engel söz konusu değildir.

Yabancıların üniversitelere kabulü kendileri için açılan yerleştirme sınavında belli sıralamaya girmeleri ile mümkündür.

Yabancıların Özel Öğretim Kurumu Açma Hakkı

5580 sayılı Özel Öğretim Kurumlar Kanunun 1. Maddesine göre her ne kadar, yabancıların özel öğretim kurumu açmasına herhangi bir engel mevcut olmasa da, söz konusu Kanunun 3. Maddesinde 2016 yılında yapılan değişiklikle yabancıların özel öğretim kurumu açmasına sınırlama getirilmiştir.

Yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişilerin kurucu ortak olduğu, özel hukuk tüzel kişileri veya özel hukuk hükümlerine göre yönetilen tüzel kişiler tarafından özel öğretim kurumu açılamayacaktır. Bu ortaklıklarım tespiti halinde idari para cezasının yanında ayriyeten tüzel kişilerin ortaklığının sona erdirilmesine ilişkin 30 iş günü süre verilecektir. Yabancıların Türkiye’de özel öğretim kurumu açmaları mümkün değildir.

Yabancı Okullar

Yabancı okullar, Osmanlı ülkesinde İstanbul’un fethinden itibaren, yabancı devletlerin yardımı ile yabancı gerçek kişileri tarafından kurulmaya başlayan okullardır.

Özel Öğretim Kurumlar Kanununda, kurulmuş olan bu yabancı okulların taşınmaz edinmesi ve kapasite artırımlarına ilişkin düzenlemeler mevcuttur. Yabancı okulların, Cumhurbaşkanı’nın iznine tabi olarak, yeni taşınmaz edinmesi ve kapasitelerini en fazla beş misline kadar arttırmaları mümkün kılınmıştır.

Milletlerarası Özel Öğretim Kurumları

Yabancı uyruklu öğrencilerin devam edebilecekleri yüksek öğretim dışındaki özel öğretim kurumlarına milletlerarası özel öğretim kurumları denmektedir.

İşbu kurumlar yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişiler tarafından veya Türk vatandaşlarıyla ortaklık yolu ile DYKK çerçevesinde ve Cumhurbaşkanının izniyle açılabilir.

Yürürlükteki mevzuata göre Türkiye’de yabancıların açabileceği tek özel öğretim kurumu, milletlerarası özel öğretim kurumlarıdır.

Yabancıların Yüksek Öğretim Kurumu Açma Hakkı

Robert Koleji; fen bilgisi, yabancı diller, iş idaresi, iktisat ve mühendislik bölümleri halinde kurulmuştu. Lise seviyesinde olan okulların yeniden açılması yasaklanmışken yüksel tahsil veren bir okulun yabancılar tarafından Bakanlar Kurulu kararı ile açılmasına izin verilmesi tartışmalara yol açmıştı. Robert Kolej yüksek okulu bu tartışmalar sonucunda Boğaziçi Üniversitesi haline getirilmiştir.

Günümüzde özel anlaşmaların imzalanması ile birlikte Türk-Alman Üniversitesi ve Türk-İtalyan Üniversitesinin kurulması uygun görülmüştür.

Yabancı Öğretmenler ve Türk Müdür Başyardımcılığı

Özel Öğretim Kurumları Kanununda kurumlarda çalıştırılacak personele ilişkin aranan şartlar bakımından Uluslararası İşgücü Kanunu hükümlerine atıf yapılmış olup o kanunda düzenlenmiş olan hükümler uygulama alanı bulacaktır.

Öncelikle her yabancı gibi özel öğretim kurumlarında çalıştırılacak yabancı personelin de çalışma izni alması gerekmektedir. Eğer eğitim alanında mesleki yeterlilik gerektiren bir görev ifa edilecek ise, bu durumda ayrıyeten Milli Eğitim Bakanlığı’ndan ön izin alınması zorunludur.

Özel öğretim kurumlarında görev yapacak müdür ve müdür yardımcıların Türk Vatandaşı olması gerekmektedir. Ancak milletlerarası özel öğretim kurumları ve yabancı okullarda görevlendirilecek müdürler için Türk vatandaş olma şartı aranmamıştır. Bu kurumlarda yabancılar müdür olarak görevlendirilebileceklerdir.

Önemle vurgulama gerekir ki Türkçe’den başka bir dille öğretim yapan ve yabancılar tarafından açılan okullarda yabancı müdürün yanında Türkçe ve Türkçe kültür dersleri öğretmenleri yapma niteliği taşıyan ve öğretim dilini bilen bir Türk vatandaşı müdür başyardımcısı olma zorunluluğu mevcuttur.

Öğretim ve Eğitim ile İlgili Milletlerarası Sözleşmeler

Öğretim ve eğitim ile ilgili milletlerarası sözleşmeler şunlardır:

• Üniversitelere Giriş Hakkını Bahşeden Diplomaların Muadeletine Dair Sözleşme,
• Üniversite Tahsil Müddetlerinin Muadeletine Dair Sözleşme
• Akdeniz’de Sahili Olan Arap ve Avrupa Ülkelerinde Yüksek Öğrenim Çalışmalarının, Diplomalarının ve Derecelerin Tanınmasına Dair Sözleşme,
• Avrupa Bölgesindeki Devletlerde Yüksek Eğitimle İlgili Çalışma, Diploma ve Derecelerin Tanınmasına İlişkin Sözleşme,
• Asya ve Pasifik Ülkelerinde Yüksek Öğretim Çalışmalarının ve Diplomalarının ve Derecelerinin Tanınmasına Dair Bölgesel Sözleşme.

Yabancılar Hukuku, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Yabancılar Hukukuna ilişkin olarak herhangi bir hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN