Tüzel Kişilerin Çeşitleri Nelerdir?
Tüzel kişilere bağlı oldukları hukuk kurallarına göre tüzel kişiler ve yapılarına göre tüzel kişiler olarak ikiye ayırabiliriz.
Bağlı oldukları hukuk kurallarına göre tüzel kişiler ise kamu hukuku tüzel kişileri, özel hukuk tüzel kişileri ve kamu iktisadi teşebbüsler olmak üzere üçe ayrılmaktadır.
Yapılarına göre tüzel kişiler kişi topluluğu şeklindeki tüzel kişiler ve mal topluluğu şeklindeki tüzel kişiler olarak ikiye ayrılır.
Kamu Hukuku Tüzel Kişileri
Kamu hukuku tüzel kişilerin kurulması, işleyişi, sona ermesi kamu hukuku kurallarına tabi olup bu tür tüzel kişiler kamu hizmeti görürler.
Anayasa m. 123/3’e göre, “Kamu tüzelkişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur.”
Kamu hukuku tüzel kişileri kamu idareleri ve kamu kurumları olarak ikiye ayrılır. Kamu idareleri, kamu hizmetini yerine getirmek amacıyla kurulmuştur. İl özel idaresi, belediye ve köy kamu idaresidir.
Kamu kurumları ise tüzel kişiliği bulunan kamu hizmetleridir. Anayasada kamu kurumları; üniversiteler, Atatürk kültür, dil ve tarih yüksek kurumu, Türkiye radyo televizyon kurumu olarak sayılmıştır.
Anayasa m. 135’e göre, “Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir.”
Türkiye Barolar Birliği, ticaret ve sanayi odaları, Türkiye oteller birliği, Türkiye tabipler birliği, Ziraat odaları kamu kurumu özelliğindeki meslek kuruluşlarıdır.
Özel Hukuk Tüzel Kişileri
Özel hukuk tüzel kişileri, özel hukuk kurallarına bağlı olup kişilerin iradesiyle kurulur.
Özel hukuk tüzel kişileri kamu gücüne sahip değildir, yalnızca kanunun öngördüğü şekilde kurulabilir.
Özel hukuk tüzel kişileri kazanç paylaşma amacı güden ve kazanç paylaşma amacı gütmeyen özel hukuk tüzel kişileri olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kazanç paylaşma amacı güden tüzel kişiler, ticaret şirketleridir. Ticaret şirketleri gibi kazanç paylaşma amacı gitmeyip ekonomik amaçla kurulan özel hukuk tüzel kişileri de kooperatif tir. Kazanç paylaşma amacı gütmeyen tüzel kişiler ise dernek, vakıf, siyasi parti ve sendikalar vardır.
Kamu İktisadi Teşebbüsleri
Kamu iktisadi teşebbüsü, iktisadi devlet teşekkülü ile kamu iktisadi kuruluşunun ortak adına verilen addır. İktisadi devlet teşekkülü ise iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek amacıyla kurulmuştur. Kamu iktisadi teşebbüslerin sermayesi tamamı devlete aittir. Kamu iktisadi kuruluşu, kuruluş sermayesinin tamamı devlete ait olan tekel özelliğindeki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzerine kurulan kamu iktisadi teşebbüsüdür.
Kamu iktisadi teşebbüsleri Cumhurbaşkanı tarafından kurulur. Kamu iktisadi teşebbüsleri Sayıştayın denetimine ve genel muhasebe kanunuyla devlet ihale kanununun hükümlerine tabi değildir.
Kişi Topluluğu Şeklindeki Tüzel Kişiler
Kişi topluluğu şeklindeki tüzel kişiler belli bir amacı gerçekleştirmek ve bağımsız bir varlığa sahip olmak için gerçek ya da tüzel kişilerin bir araya gelmelerinden oluşan tüzel kişilerdir.
Dernek, şirket, siyasi partiler, sendika, kamu idareleri kişi topluluğu şeklindeki tüzel kişiler olarak kabul edilir.
Mal Topluluğu Biçimindeki Tüzel Kişiler
Mal topluluğu biçimindeki tüzel kişiler belli bir amaca özgülenmiş mal topluluğunun onu özgülenen kişiden bağımsız bir hukuki varlığa sahip olmasıdır.
Mal topluluğu biçimindeki tüzel kişiler, vakıflar, kamu iktisadi teşekkülleri ve kamu kurumları olarak sayılabilir.
Duygu Maide KARATAŞ & Av. Ahmet EKİN
