Tasarruf Özgürlüğü ve Sınırları
Türk Medeni Kanunu, yasal mirasçıların bir bölümünü, miras bırakanın tasarruflarına karşı özel olarak korumuştur. Miras bırakanın üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği miras paylarına “saklı pay” denir.
Miras bırakanın, saklı paylar toplamının dışında kalan, serbestçe tasarruf edebileceği mal varlığı kesimine ise tasarruf edilebilir kısım denir.
Saklı paylı mirasçının miras bırakandan önce ölmesi durumunda onun saklı payı alt soya geçmez. Yani miras payında olduğu gibi halefiyet söz konusu değildir. Her mirasçının saklı payı olup olmadığı ayrı ayrı belirlenir. Örneğin kardeşlerin saklı payı olmadığı için anne veya babasından ona geçen miras payı, miras bırakanın tasarruf oranını daraltmaz.
Miras bırakanın tasarruf özgürlüğü de tümüyle ortadan kaldırılmamıştır. Yine miras bırakanın saklı payları ihlal eden tasarrufları kendiliğinden geçersiz sayılmamış, yalnızca saklı pay sahibi mirasçılara belirli bir süre içinde tenkis davası açabilme hakkı tanınmıştır.
Saklı Pay Sahibi Mirasçılar Kimlerdir?
Saklı pay sahibi mirasçılar; altsoy, ana ve baba ile sağ kalan eştir.
Altsoy: Alt soy için saklı pay oranı yasal miras payının yarısıdır. Alt soyun sayısı önem taşımaz. Evlâtlık da aynen altsoy gibi saklı pay sahibidir.
Ana ve baba: Ana ve babadan her biri için saklı pay oranı yasal miras payının dörtte biridir.
Sağ kalan eş: 4721 sayılı Türk Medeni Yasası’na göre de sağ kalan eşin saklı payı, tek başına mirasçı olup olmamasına göre değişir: Sağ kalan eş için saklı pay oranı altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması durumunda yasal miras payının tamamı, diğer durumlarda yasal miras payının dörtte üçüdür.
Tasarruf Edilebilir Kısmın Hesaplanması
Tasarruf edilebilir kısım, saklı paylar toplamı dışında kalıp miras bırakanın üzerinde serbestçe tasarruf edebileceği kısımdır.
Tasarruf edilebilir kısım hesaplanırken, üç ayrı işlemin arka arkaya gerçekleştirilmesi gerekir:
- Tereke mevcudunun belirlenmesi
- Bazı değerlerin belirlenen mevcuttan çıkarılması
- Bazı değerlerin çıkarma işlemi sonucu ortaya çıkan toplama eklenmesi
Tereke Mevcudunun Belirlenmesi
Tereke mevcudunu belirlemeden anlaşılması gereken, tereke içinde yer alan taşınır, taşınmaz ve hakların parasal karşılıklarının hesaplanmasıdır. Tasarruf edilebilir kısım, terekenin miras bırakanın “ölümü günündeki” durumuna göre hesaplanır. Bu bakımdan tereke içinde yer alan değerlerin parasal karşılıkları miras bırakanın ölüm anına göre hesaplanır.
Miras bırakanın sağ kalan eşe karşı sahip olduğu edinilmiş mallara katılma ve değer artış payı alacakları da hesaplamaya katılır. Tahsili olanaksız alacaklar ise hesaplamaya katılmaz. Hatıra değeri bulunan mektuplar, aile resimleri ve günlük gibi şeyler ile miras yoluyla geçmesi mümkün olmayan haklar hesaplamaya dahil edilmez.
Tereke Mevcudundan Çıkarılacak Değerler
Hesap yapılırken, miras bırakanın borçları, cenaze giderleri, terekenin mühürlenmesi ve yazımı giderleri, miras bırakan ile yaşayan ve onun tarafından bakılan kimselerin üç aylık geçim giderleri terekeden indirilir.
- Miras bırakanın borçları
- Cenaze giderleri
- Bakım ve geçim giderleri
Terekeye Eklenecek Değerler
Denkleştirmeye tâbi sağlar arası karşılıksız kazandırmalar: 4721 sayılı Türk Medeni Yasası’nda denkleştirmeye tabi sağlar arası karşılıksız kazandırmaların net terekeye eklenmesini öngören açık bir hüküm bulunmamaktadır. Öğretide, miras bırakanın bu tip kazandırıcı işlemler ile terekesinin azalmasına yol açtığı için tasarruf edilebilir kısmın hesaplanmasında bunların da terekeye eklenmesi gerektiği kabul edilmektedir.
Tenkise tâbi sağlar arası karşılıksız kazandırmalar: Miras bırakanın sağlar arası karşılıksız kazandırmaları, tenkise tâbi oldukları ölçüde, tasarruf edilebilir kısmın hesabında terekeye eklenir. Tenkise tabi sağlar arası karşılıksız kazandırmalar Türk Medeni Yasası’nda sınırlı olarak sayılmıştır.
Tenkise tabi sağlar arası karşılıksız kazandırmalar şunlardır:
- Miras payına mahsuben verilmiş olup da denkleştirmeye tabi olmayan kazandırmalar
- Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi amacıyla yapılan kazandırmalar
- Miras bırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar
- Miras bırakanın ölümünden önceki bir sene içinde yapmış olduğu bağışla-
- Miras bırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.
- Miras bırakanın ölüme karşı yaptığı sigortaların ölüm anındaki ayrılma bedeli
Mirasçılık Sıfatını Sona Erdiren Durumların Tasarruf Edilebilir Kısım Üzerindeki Etkisi
Mirasçılıktan çıkarma, mirası ret, mirastan yoksunluk ve mirastan feragat durumlarında mirasçılık sıfatı yitirilir. Bu durumlardan birinin bulunması durumunda miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısmın ne olacağını ayrıca değerlendirmek gerekir:
Mirasçılıktan Çıkarma
Mirasçılıktan çıkarmada, mirastan feragatte olduğu gibi çıkarma işlemi yapılmamış gibi saklı paylar hesaplanır. Çıkarmanın miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısım üzerindeki etkisi ise çıkarılan mirasçının altsoyunun bulunup bulunmamasına göre değişir
- Çıkarılan mirasçının altsoyu yoksa veya altsoyu saklı paylı mirasçı değilse onun saklı payı, miras bırakanın tasarruf edebileceği kısma eklenir. Ancak miras bırakan sağlığında bu pay üzerinde tasarruf etmemişse söz konusu miktar diğer yasal mirasçılara ait olur.
- Çıkarılan mirasçının altsoyu saklı pay sahibi ise miras bırakan onların saklı payı üzerinde tasarruf edemez; altsoy saklı payını isteyebilir. Bu durumda altsoyun saklı payı, çıkarılan mirasçının saklı payına eşit ise miras bırakanın tasarruf edebileceği kısımda herhangi bir değişiklik olmaz. Ancak altsoyun saklı payı daha az ise miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısım bu azlık oranında artar.
Mirasın Reddi
Mirası reddeden mirasçı, miras bırakandan daha önce ölmüş gibi kabul edilir. Zira mirasın reddi geçmişe yürür ve miras bırakanın ölümü anından itibaren sonuç doğurur. Bu nedenle saklı paylar ve tasarruf edilebilir kısım hesaplanırken mirası reddetmiş olan mirasçı yokmuş gibi kabul edilir ve o hesaba katılmaz.
Miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısım, diğer mirasçıların saklı paylarının toplamı göz önünde tutularak belirlenir. Reddin miras bırakanın serbestçe tasarruf edebileceği kısmı artırıp artırmayacağı ise reddeden mirasçınınyerine miras olacak kişilerin durumuna göre değişir.
Mirası reddeden kişinin denkleştirme yükümlülüğü kalmaz. Bu bakımdan ona, denkleştirmeye tabi olmamak üzere miras bırakan tarafından verilmiş kıymetlerin tenkisi istenebilir.
Mirastan Yoksunluk
Mirastan yoksunluğun tasarruf edilebilir kısım üzerindeki etkisi belirlenirken hesaplamanın nasıl yapılacağı tartışmalıdır.
Mirastan Feragat
Mirastan feragatin tasarruf edilebilir kısma etkisi, feragatin karşılık sağlanarak yapılıp yapılmadığına göre değişir
Feragat karşılık sağlanarak (ivazlı) yapılmış ise aksi kararlaştırılmamış olmak kaydıyla feragat edenin mirasçılarını da etkiler (TMY m. 528/3). Ancak terekenin hesaplanmasında, feragat karşılığı ödenmiş olan değer net terekeye eklenir.
Tasarruf edilebilir kısmın hesaplanmasında da feragat eden mirasçı sanki feragat etmemiş gibi kabul edilir ve saklı paylar belirlenir. Ancak feragat artık ivazsız yapılmış ise altsoyunu etkilemez.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Ezgi DEMİROCAK
