Satış İçin Bırakma Sözleşmesi
Satış için bırakma sözleşmesi, son zamanlarda kitlesel tüketim mallarının pazarlama ve satışında uygulaması bol, güncel bir sözleşme haline gelmiştir.
Satış için bırakanın, mülkiyeti kendisine ait olan bir malı, tespit ettiği bedele, üçüncü bir kişiye kendi ad ve hesabına satması amacıyla satış için alana bırakmayı; satış için alanın da bırakılan malı belli bir süre içinde ya satıp parasını ödemeyi ya da aynen iade etmeyi üstlendiği sözleşmeye, satış için bırakma sözleşmesi denir.
Satış için bırakma sözleşmesi her iki taraf için de bazı yararlar taşımaktadır. Bu suretle satış için bırakan kendi adına bir dağıtım ve satış ağı kurmadan alıcı bulmakta, satış için alan da herhangi bir karşılık ödemeden ve satılıp satılmama riskini üstlenmeden bir mala kavuşmaktadır.
Satış için bırakma sözleşmesine göre; satış için alan kişi, bırakılan malı sözleşmede belirlenen süre içinde kararlaştırılan bedele satarsa, aldığı satış bedelini ödemek, aksi halde satamadığı malı, satış için bırakan kimseye aynen geri vermekle yükümlüdür.
Satış için bırakma sözleşmesi, yalnız taşınırları konu edinir; taşınmaz mal bu sözleşmeye konu olmaz.
Satış İçin Bırakma Sözleşmesinin Nitelikleri
Satış için bırakma sözleşmesinin nitelelikleri aşağıda sayılmıştır:
İki Tarafa Borç Yükleyen Bir Sözleşmedir
Satış için bırakma sözleşmesinde her iki taraf da bazı edimleri üstlendikleri için bu sözleşme niteliği itibariyle şarta bağlı, iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir.
Satış için alan kimse, teslim aldığı malı satarsa, satış bedelini malı bırakana ödeyeceği için sözleşme, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme niteliğini kazanır.
Buna karşılık, satış için alan, şeyi satamadığı için satış için bırakana aynen geri vermek zorunda kalırsa, aslı edim niteliğinde bir bedel ödeme borcu yerine tali edim niteliğinde şeyi geri verme borcu üstlenmiş olacağından, sözleşme eksik iki tarafa borç yükleyen bir sözleşme niteliğini alır.
Satış İçin Bırakma Sözleşmesi Rızai Bir Sözleşmedir
Satış için bırakma sözleşmesi, rızai bir sözleşmedir.
Bu nedenle, sözleşmenin meydana gelmesi için şeyin satış için alana teslim edilmesi şart olmayıp; taraf irade beyanlarının sözleşmenin esaslı noktalarında karşılıklı ve birbirine uygun olması yeterlidir.
Satış İçin Bırakma Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Nedir?
Satış için bırakma sözleşmesinin hukuki niteliği doktrinde tartışmalı olmakla birlikte hakim görüşe göre kendine özgü isimsiz bir sözleşmedir.
Satış için bırakma sözleşmesinin geçerliliği herhangi bir şekil şartına bağlı değildir. Taraflar bu sözleşmeyi sözlü, yazılı veya resmi şekilde yapabilirler.
Satış İçin Bırakma Sözleşmesinin Bazı Sözleşmelerden Farkı
Aşağıda satış için bırakma sözleşmesinin bazı sözleşmelerle olan farklar belirtilmiştir.
Satış Sözleşmesinden Farkı
Hem satış için bırakma sözleşmesi hem de satış sözleşmesi, her iki sözleşme de mülkiyeti devir borcu doğuran sözleşme olmakla birlikte, satış için bırakma sözleşmesinde malın mülkiyeti, üçüncü bir kişiye satması amacıyla satış için alana devredilmektedir.
Satış sözleşmesinde malın mülkiyeti önce bir başkasına olmaksızın doğrudan doğruya alıcıya devredilmektedir. Diğer taraftan satış sözleşmesinde alıcı, satıcıya yalnız satış bedeli ödeme borcu altına girerken, satış için bırakma sözleşmesinde satış için alan ya satış bedelini ödeme ya da malın mülkiyetini devretme şeklinde seçimlik bir borç altına girmektedir.
Vekalet Sözleşmesinden Farkı
Satış için bırakma sözleşmesi bir devir borcu doğuran sözleşme iken, vekalet sözleşmesinin böyle bir fonksiyonu yoktur.
Diğer taraftan, vekalet sözleşmesinde vekil, vekalet verenin ya doğrudan ya da dolaylı temsilcisidir. Vekil, vekalet verenin doğrudan temsilcisi ise, onun ad ve hesabına bir iş görürken, dolaylı temsilcisi olması halinde kendi adına, vekalet veren hesabına hareket eder. Oysa satış için bırakma sözleşmesinde, satış için alan kimse doğrudan doğruya kendi ad ve hesabına hareket eder.
Simsarlık Sözleşmesinden Farkı
Simsar, taraflar arasında bir satış sözleşmesinin ya kurulması imkanının hazırlanmasına ya da kurulmasına aracılık etmeyi üstlenir.
Satış için bırakma sözleşmesinde satış için alan kimse üçüncü kişi alıcıyla birlikte satış sözleşmesini bizzat kurar.
Komisyonculuk Sözleşmesinden Farkı
Satış için alan kimse kendi hesabına hareket eder. Dolayısıyla, üçüncü kişi alıcıdan almış olduğu satış bedeli hakkında satış için bırakana bilgi verme borcu yoktur.
Komisyon sözleşmesinde komisyoncu vekalet veren hesabına hareket eder. Satış komisyoncusu ve satış için alan, malı kendi adlarına satarlar.
Satış İçin Bırakanan Borları Nelerdir?
Satış için bırakanan borçları aşağıda sayılmıştır:
Şeyin Zilyetliğini Devretme Borcu
Satış sözleşmesinde satıcı gibi, satış için bırakma sözleşmesinde de satış için bırakan, şeyin zilyetliğini satış için alana devretmek zorundadır.
Hükmen veya havale yoluyla teslim yeterli değildir. Zira bu gibi devir hallerinde satış için alanın, şeyi alıcı üçüncü kişilere göstermesi, hatta devretmesi mümkün değildir.
Şeyin Mülkiyetini Geçirme Borcu
Bırakılan şeyin üçüncü kişiye satışı ile teslimi aynı anda olabileceği gibi, farklı anlarda da olabilir. Şeyin satılmasıyla teslimi aynı anda gerçekleşmişse, mülkiyet doğrudan doğruya üçüncü kişi alıcıya geçer. Bu durumda satış için alan, hiçbir zaman şeyin mülkiyetini kazanmaz.
Şeyin zilyetliği satıştan sonra devredilecekse, mülkiyet, satımın yapıldığı anda satış için alana; teslim anında da alıcı üçüncü kişiye geçer.
Hasar Sorunu
Hasar yönünden şeyin zilyetliğinin devri ile satış sözleşmesinin yapıldığı ana göre bir ayırım yapmak gerekir. Satış için bırakma sözleşmesi yapılmış olmakla birlikte, satış için bırakan, şeyin zilyetliğini henüz satış için alana teslim etmemişse, hasar bırakana aittir.
Satış için bırakan, şeyin zilyetliğini alana devretmişse, bu andan itibaren hasar artık alana geçer. Satış için alanın, üçüncü kişi alıcı ile satış sözleşmesini yapıp şeyin zilyetliğini ona devrettiği anda da hasar alıcıya geçer.
Ayıptan ve Zaptan Sorumluluk
Bırakılan şeydeki ayıp, şey üçüncü kişiye satılmadan önce henüz satış için alanda bulunurken ortaya çıkmışsa, alan kimsenin onu geri verme yetkisi bulunduğundan bu yetkiyi kullanarak malı, derhal bırakana iade etmesi gerekir.
Satış için bırakma sözleşmesine, niteliği elverdiği oranda satış sözleşmesindeki zapttan sorumluluk hükkümleri kıyas yoluyla uygulanır.
Satış İçin Alanın Borçları Nelerdir?
Satış için alanın borcu, kararlaştırılan bedeli ödeme veya şeyi iade borcundan ibarettir.
Satış için bırakma sözleşmesinde şeyi satış için alan, ilke olarak malı satıp bedelini ödeme edimi ile satmayıp veya satamayıp malı iade etme edimi arasında seçimlik bir borç altındadır; o, ya malı satıp bedeli öder ya da malı iade eder.
Seçim hakkını kullanma, satış için alana aittir. Bu hak niteliği itibariyle değiştirici yenilik doğuran bir haktır. Satış için alan, seçimlik bakını kullanıp seçeneklerden birini seçtikten sonra, durum kendisi için kesinlik kazanır ve artık o bu seçiminden dönemez. Seçimlik hakkın şarta bağlanması da mümkün değildir.
Satış için alan belirli süre içinde seçimini yapıp ona göre borcunu ifa etmezse, satış için bırakan, TBK m. 125‘te tanınan seçimlik haklardan birini kullanabilir.
Satış için alan, malı üçüncü bir kişiye satabileceği gibi, kendisi de alabilir.
Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN
