Ön İnceleme Aşaması

Dilekçelerin karşılıklı verilmesinden sonra ön inceleme aşaması başlar ve tahkikata kadar sürer.

Ön İnceleme Aşamasının Kapsamı

Ön inceleme aşaması dilekçeler aşamasının bitmesiyle başlar. Ön inceleme aşamasının tamamlanmasından itibaren savunma genişletilemez veya değiştirilemez. Tahkikat aşaması ise ön inceleme aşamasında tutulan tutanak esas alınarak yürütülür.

Ön İnceleme Aşamasında Yapılacak İşlemler

Ön inceleme aşamasında yapılacaklar Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 137. Maddesinde sayılmıştır.

Bu bakımdan sıralama yapmak gerekirse, mahkeme ön incelemede:

• Dava şartlarını ve ilk itirazları inceler.
• Uyuşmazlık konularını tam olarak belirler.
• Hazırlık işlemlerini yapar.
• Tarafların delillerini sunmalarını sağlar.
• Delillerin toplanması için gereken işlemleri yapar.
• Tarafların serbestçe tasarruf edebileceği davalarda onları sulhe veya arabuluculuğa teşvik eder.
• Tüm bu hususları tutanağa geçirir.

Ön inceleme tamamlanmadan ve gerekli kararlar alınmadan tahkikata geçilemez ve tahkikat için duruşma günü verilemez.

Ön İnceleme Aşamasında Yapılamayacak İşlemler

Ön inceleme aşamasında yapılamayacak işlemleri şöyle sıralayabiliriz;

• Tanık dinlenemez
• Belge incelenemez
• Bilirkişi görüşü alınmaz
• Keşif yapılmaz
• Yemin teklif edilemez

Ön İncelemenin Duruşmalı Yapılması

Mahkeme, dilekçelerin karşılıklı verilmesinden ve yukarıdaki maddelerde belirtilen incelemeyi tamamladıktan sonra, ön inceleme için bir duruşma günü tespit ederek taraflara bildirir. Çıkarılacak davetiyede aşağıdaki hususlar ihtar edilir:

• Duruşma davetiyesine ve sonuçlarına ilişkin diğer hususlar.
• Tarafların sulh için gerekli hazırlığı yapmaları.
• Duruşmaya sadece taraflardan birinin gelmesi ve yargılamaya devam etmek istemesi durumunda, gelmeyen tarafın yokluğunda yapılan işlemlere itiraz edemeyeceği.

Davetiyenin tebliğinden itibaren iki haftalık kesin süre içinde ise;

• Tarafların dilekçelerinde gösterdikleri, ancak henüz sunmadıkları belgeleri mahkemeye sunmaları.
• Başka yerden getirtilecek belgelerin getirtilebilmesi amacıyla gereken açıklamayı yapmaları.
• Verilen süre içinde bu hususların yerine getirilmemesi hâlinde, o delile dayanmaktan vazgeçmiş sayılacaklarına karar verileceği.

Ön İnceleme Duruşması

Ön inceleme tek duruşmada tamamlanır. Zorunlu olan hâllerde bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin edilir.

Hâkim, ön inceleme duruşmasında, dava şartları ve ilk itirazlar hakkında karar verebilmek için gerekli görürse tarafları dinler. Daha sonra, tarafların iddia ve savunmaları çerçevesinde, anlaştıkları ve anlaşamadıkları hususları tek tek tespit eder.

Uyuşmazlık konularının tespitinden sonra hâkim, tarafları sulh ve arabuluculuğun esasları, süreci ve hukuki sonuçları hakkında aydınlatarak sulha veya arabuluculuğa teşvik eder. Bu konuda sonuç alınacağı kanaatine varırsa, bir defaya mahsus olmak üzere yeni bir duruşma günü tayin eder.

Ön inceleme duruşmasının sonunda, tarafların sulh veya arabuluculuk faaliyetinden bir sonuç alıp almadıkları, sonuç alamadıkları takdirde anlaşamadıkları hususların nelerden ibaret olduğu tutanakla tespit edilir. Bu tutanağın altı, duruşmada hazır bulunan taraflarca imzalanır. Tahkikat bu tutanak esas alınmak suretiyle yürütülür.

Yapılan ihtara rağmen dilekçelerinde gösterdikleri belgeleri sunmayan veya belgelerin getirtilmesi için gerekli açıklamayı yapmayan tarafın bu delillere dayanmaktan vazgeçmiş sayılmasına karar verilir.

Ön inceleme duruşması tamamlandıktan sonra, hâkim tahkikata başlamadan önce, hak düşürücü süreler ile zamanaşımı hakkındaki itiraz ve def’ileri inceleyerek karara bağlar.

Duruşmasız Ön İnceleme Yapılması

Dilekçeler aşamasından sonra hakim sunulan dilekçeleri inceler. Yapılan incelemeden sonra dava şartları ve ilk itirazlar hakkında karar verilebilmesi mümkünse hakim dosya üzerinden gerek kararı verir. Bu hususlar hakkında duruşma yapılmadan karar verilebilir. Örneğin; mahkeme kendisinin görevsiz olduğu kanaatinde ise ve bu hususta dosya üzerinden karar verebilecekse ön inceleme duruşması yapmasına gerek yoktur.

Duruşma yapılmadan karar verilebilmesi özel olarak Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 138. Maddesinde düzenlenmiş olduğundan duruşma yapmadan yalnızca dava koşulları ve ilk itirazlar hakkında karar verilebilir. Diğer kararlar için duruşma yapılması zorunludur.

Mahkeme, öncelikle dava şartları ve ilk itirazlar hakkında dosya üzerinden karar verir; gerektiği takdirde kararını vermeden önce, bu konuda tarafları ön inceleme duruşmasında dinleyebilir. (HMK m.138)

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER