Ceza Muhakemesinde Olağan Kanun Yolları

Ceza muhakemesinde kanun yolları, kararların hukuka uygunluğunun denetlenmesini sağlayan kurumlardır. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda kanun yolları, olağan ve olağanüstü olmak üzere iki gruba ayrılır.

Olağan kanun yolları, henüz kesinleşmemiş karar ve hükümlere karşı başvurulan kanun yollarıdır.

Olağanüstü kanun yolları ise, kesinleşmiş karar ve hükümlere karşı başvurulan kanun yollarıdır.

İtiraz

İtiraz, tüm hâkim kararları ile kanunun açıkça gösterdiği durumlarda mahkeme kararlarına karşı başvurulabilen bir kanun yoludur. İtiraz, olağan kanun yoludur.

İtiraza Konu Edilebilecek Kararlar

İtiraza konu edilebilecek kararlar iki türlüdür:

• Hakim Kararları: İtiraz, kural olarak hakim kararları için kabul edilmiş bir kanun yoludur. Bu kararlara karşı itiraz kanun yoluna başvuru için yasada açık bir hüküm bulunmasına gerek yoktur.
• Mahkeme Kararları: Mahkeme kararlarına karşı itiraz kanun yoluna başvurulabilmesi için bu yönde açık bir hüküm bulunması gerekir.

İtiraz kanun yoluna başvurulabilen kararlar şunlardır:

• Adli yargı içerisindeki mahkemeler bakımından verilen görevsizlik kararları,
• Yer bakımından yetkisizlik kararları,
• Yargıcın ret isteminin kabul edilmemesine ilişkin kararlar,
• Yargıcın ret isteminin geri çevrilmesine ilişkin kararlar,
• Eski hale getirme isteminin reddine ilişkin kararlar,
• Tanıklıktan ve yeminden nedensiz çekinmeden dolayı uygulanan disiplin hapsi kararı,
• Gözlem altına alınma kararı,
• Şüpheli veya sanığın beden muayenesi ve vücudundan örnek alınmasına ilişkin kararlar,
• Diğer kişilerin beden muayenesi ve vücudundan örnek alınmasına ilişkin kararlar,
• Tutuklamaya ilişkin kararlar,
• Şüpheli veya sanığın tutukluluk durumunun devamına veya salıverilmesine ilişkin kararlar,
• Cumhuriyet savcısının tutuklama kararının geri alınmasını istemesi, şüpheli veya sanığın salıverilme istemleri üzerine, merciince istemin kabulüne, reddine veya adli kontrol uygulanmasına ilişkin kararlar,
• Adli kontrole ilişkin kararlar,
• Elkonulan eşyanın geri verilmesi isteminin reddi kararları,
• Koruma tedbirleri nedeniyle ödenen tazminatın geri alınmasına ilişkin karar,
• Müdafilikten veya vekillikten yasaklanma kararı,
• Kamu davası açılmasının ertelenmesi kararı,
• İddianamenin iadesi kararı,
• Durma kararları,
• Hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı,
• Zorlama amaçlı elkoyma ve teminat belgesine ilişkin kararlar,
• Yargılamanın yenilenmesi isteminin kabule değer görülmemesi nedenleri ve kabul kararları,
• Yargılamanın yenilenmesi isteminin esassız olmasından dolayı reddi veya kabulüne ilişkin kararlar,
• Özel kanunlar ile sayılar diğer sebepler.

İtiraz Süresi

İtiraz süresi, kararın öğrenildiği günden itibaren yedi gündür.

İtiraz Usulü

CMK itiraz usulü, ceza muhakemesinde kararların hukuka uygunluğunun denetlenmesini sağlayan olağan bir kanun yoludur. İtiraz, hakim veya mahkeme tarafından verilen bazı kararlara karşı, kararı veren merci veya daha üst bir merciye başvurarak kararın kaldırılmasını veya değiştirilmesini istemektir. İtiraz süresi genellikle 7 gündür. İtiraz edilebilecek kararlar CMK’nın 267. maddesinde sayılmıştır. Örneğin, tutuklama kararlarına, adli kontrol kararlarına, hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararlarına itiraz edilebilir.

İtiraz usulü ve inceleme mercileri CMK’nın 268. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, itiraz dilekçe veya tutanakla yapılır. Kararına itiraz edilen hakim veya mahkeme, itirazı yerinde görürse kararını düzeltir; yerinde görmezse en çok 3 gün içinde, itirazı incelemeye yetkili olan mercie gönderir. İtirazı incelemeye yetkili merciler, kararın verildiği mahkemenin türüne göre değişir.

Örneğin, sulh ceza hakimliği kararlarına yapılan itirazlar, kendisini izleyen sulh ceza hakimliğine veya asliye ceza hakimine; asliye ceza mahkemesi hakimi tarafından verilen kararlara yapılan itirazlar, ağır ceza mahkemesine; ağır ceza mahkemesi tarafından verilen kararlara yapılan itirazlar, kendisini izleyen ağır ceza mahkemesi dairesine veya en yakın ağır ceza mahkemesine aittir.

İstinaf

İstinaf, ilk derece mahkemelerince verilen hükümlere karşı inceleme yapılması amacıyla başvurulan olağan bir kanun yoludur. İstinaf incelemesi bölge adliye mahkemelerinin ceza daireleri tarafından yapılır.

İstinafa Konu Edilebilecek Kararlar

Kural olarak ilk derece mahkemelerince verilmiş bütün hükümlere karşı istinaf yoluna başvurulabilir. 15 yıl ve daha fazla hapis cezasına ilişkin hükümler ise bölge adliye mahkemelerince resen incelenecektir.

Buna karşılık CMK m. 272/3’de gösterilen hükümlere karşı istinaf yoluna başvurulamaz. Buna göre;

• Üçbin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine,
• Üst sınırı beşyüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine,
• Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere karşı istinaf yoluna başvurulamaz.

İstinaf Süresi

İstinaf istemi, hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün içinde hükmü veren mahkemeye başvurulması suretiyle olur.

Hüküm, istinaf yoluna başvurma hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa, süre tebliğ tarihinden başlar.

ğır ceza mahkemelerinde bulunan Cumhuriyet savcıları, mahkemelerinin yargı çevresi içerisindeki asliye mahkemelerinin hükümlerine karşı, kararın o yer Cumhuriyet başsavcılığına geliş tarihinden itibaren yedi gün içinde istinaf yoluna başvurabilirler.

İstinaf Başvurusunun İncelenmesi

Süresi içerisinde yapılan istinaf başvurusu, hükmün kesinleşmesini engeller. Hükmü veren mahkeme şu durumların varlığı halinde istinaf talebini reddeder:

• İstinaf talebi süresinde yapılmamışsa,
• İstinaf talebi, aleyhine istinaf yoluna başvurulmayacak bir karara karşı yapılmışsa,
• İstinafa başvuranın buna hakkı yoksa

Mahkemenin red kararına karşı ilgililer, yedi gün içinde bölge adliye mahkemesine başvurabilirler.

İstinaf Kararı

İlk derece mahkemesinin kararında usule veya esasa ilişkin herhangi bir hukuka aykırılık, delillerde veya işlemlerde herhangi bir eksiklik yoksa ve ispat bakımından yapılan değerlendirme yerinde ise istinaf başvurusu esastan reddedilir.

Buna karşılık, ilk derece mahkemesinin kararında 289. maddede belirtilen bir hukuka aykırılık nedeni varsa, hükmün bozulmasına ve dosyanın yeniden incelenmek ve hükmolunmak üzere hükmü bozulan ilk derece mahkemesine veya bölge adliye mahkemesinin kendi yargı çevresinde uygun göreceği diğer bir ilk derece mahkemesine gönderilmesine karar verilir.

Diğer hâllerde, gerekli tedbirleri alındıktan sonra ilk derece mahkemesinin kararı kaldırılır ve davanın yeniden görülmesine ve duruşma hazırlığı işlemlerine başlanmasına karar verilir

Temyiz

Cezada temyiz, ceza davalarında bölge adliye mahkemelerinin verdiği karar ve hükümlerin hukuka uygunluğunun Yargıtay tarafından yeniden incelenmesi için başvurulan olağan bir kanun yoludur.

Temyize Konu Olabilecek Kararlar

Kural olarak Bölge Adliye Mahkemesi ceza dairelerinin bozma dışında kalan hükümleri temyiz edilebilir. Ancak bu kuralın istisnaları da bulunmaktadır.

Bölge adliye mahkemesinin temyiz edilemeyen kararları şunlardır;

• İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezaları ile miktarı ne olursa olsun adlî para cezalarına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine dair bölge adliye mahkemesi kararları,
• İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezalarını artırmayan bölge adliye mahkemesi kararları,
• İlk derece mahkemelerinin görevine giren ve kanunda üst sınırı iki yıla kadar (iki yıl dâhil) hapis cezasını gerektiren suçlar ve bunlara bağlı adli para cezalarına ilişkin her türlü bölge adliye mahkemesi kararları,
• Adlî para cezasını gerektiren suçlarda ilk derece mahkemelerinden verilen hükümlere ilişkin her türlü bölge adliye mahkemesi kararları,
• Sadece eşya veya kazanç müsaderesine veya bunlara yer olmadığına ilişkin ilk derece mahkemesi kararları ile ilgili olarak istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararları,
• On yıl veya daha az hapis cezasını veya adlî para cezasını gerektiren suçlardan, ilk derece mahkemesince verilen beraat kararları ile ilgili olarak istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararları,
• Davanın düşmesine, ceza verilmesine yer olmadığına, güvenlik tedbirine ilişkin ilk derece mahkemesi kararları ile ilgili olarak bölge adliye mahkemesince verilen bu tür kararlar veya istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararlar,
• Yukarıdaki bentlerde yer alan sınırlar içinde kalmak koşuluyla aynı hükümde, cezalardan ve kararlardan birden fazlasını içeren bölge adliye mahkemesi kararları, temyiz edilemez. Dolayısıyla istinaf mahkemelerinin belirtilen bu hususlarla ilgili vermiş oldukları kararlar ile hüküm kesinleşmiştir.

Temyiz edilemeyecek kararların bazı suçlara ilişkin olması halinde temyiz edilebileceği düzenlenmiştir. Bu suç tipleri şunlardır:

• Hakaret,
• Halk arasında korku ve panik yaratmak amacıyla tehdit,
• Suç işlemeye tahrik,
• Suçu ve suçluyu övme,
• Halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama,
• Kanunlara uymamaya tahrik,
• Cumhurbaşkanına hakaret,
• Devletin egemenlik alametlerini aşağılama,
• Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama,
• Silâhlı örgüt,
• Halkı askerlikten soğutma suçları,
• Terörle Mücadele Kanunu’nun 6. maddesinin ikinci ve dördüncü fıkrası ile 7 nci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan suçlar,
• Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun 28 inci maddesinin birinci fıkrası, 31 inci maddesi ve 32 nci maddesinde yer alan suçlar.

Temyiz Nedenleri

Temiz, ancak hükmün hukuka aykırı olması temeline dayanır. Bir hukuk kuralının uygulanmaması veya yanlış uygulanması durumunda hukuka aykırılık ortaya çıkar.

Sanığın lehine olan hukuk kurallarına aykırılık, sanığın aleyhine hükmün bozulması için Cumhuriyet savcısına bir hak tanımaz.

Maddi olay ve olguların denetimi temyiz kanun yolunda mümkün değildir. Yalnızca hukuki açıdan denetim yapılır.

Temiz başvurusunda bulunan kişi, kararın neden bozulmasını istediğini belirtmelidir. Ancak bu neden sadece hükmün hukuki yönüne ilişkin olabilir.

Temyiz Süresi

CMK m. 291’e göre temyiz süresi hükmün açıklanmasından itibaren on beş gündür. Hüküm, temyiz yoluna başvurma hakkı bulunanların yokluğunda açıklanmışsa süre tebliğ ile başlar.

Temyiz başvurusu, istinaf mahkemesinin bulunduğu yerdeki bölge adliye mahkemesi başkanlığına yapılır. Temyiz başvurusunda, istinaf mahkemesi kararının hangi sebeple temyiz edildiği açıkça belirtilmelidir.

Temyiz İncelemesinin Sonuçlanması

Temyiz incelemesi sonucunda Yargıtay, üç tür karar verebilir:

• Onama kararı: Yargıtay, istinaf mahkemesi kararında hukuka aykırılık bulmazsa, kararı onar. Onama kararı, istinaf mahkemesi kararının kesinleşmesini sağlar.
• Bozma kararı: Yargıtay, istinaf mahkemesi kararında hukuka aykırılık bulursa, kararı bozar. Bozma kararı, istinaf mahkemesinin kararını ortadan kaldırır ve dosyayı yeniden görülmek üzere istinaf mahkemesine gönderir.
• Düzelterek onama kararı: Yargıtay, istinaf mahkemesi kararında hukuka aykırılık bulursa, ancak bu aykırılığın giderilmesiyle kararın değişmeyeceği veya daha ağır bir sonuç doğurmayacağı kanaatine varırsa, kararı düzelterek onaylar. Düzelterek onama kararı, istinaf mahkemesi kararının kesinleşmesini sağlar, ancak Yargıtay’ın düzelttiği noktaları da içerir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında uzman avukat kadromuzla iletişime geçmek ve dava ve işlemlerinizi takip etmek için bize ulaşabilirsiniz.

Stj. Av. Nesrin KOŞAR & Av. Ahmet EKİN