Koruma Tedbiri Nedeniyle Tazminat (CMK m. 141)

Koruma tedbiri nedeniyle tazminat, haksız olarak yakalanan, tutuklanan, gözaltına alınan, eşyalarına el konulan veya diğer kanuna aykırı koruma tedbirlerine maruz kalan kişilerin devlete karşı açabileceği bir tazminat davasıdır.

Koruma tedbiri nedeniyle tazminat davası, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 141. maddesinde düzenlenmiştir.

Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat Talep Edebilmenin Koşulları

CMK’da koruma tedbirleri nedeniyle tazminat istenebilecek haller sınırlı olarak belirtilmiştir (CMK m. 141/1).

Koruma tedbirleri nedeniyle tazminat talep edebilmenin koşulları aşağıda sayılmıştır:

• Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
• Kanunî gözaltı süresi içinde hâkim önüne çıkarılmayan,
• Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
• Kanuna uygun olarak tutuklandığı hâlde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen,
• Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlarına karar verilen,
• Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
• Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hâllerde sözle açıklanmayan,
• Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
• Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen,
• Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde el konulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
• Yakalama veya tutuklama işlemine karşı Kanunda öngörülen başvuru imkânlarından yararlandırılmayan kişiler, maddi ve manevi her türlü zararlarını Devletten isteyebilirler.

e ve f bentlerinin söz konusu olduğu durumlarda kararı veren merci, ilgiliye tazminat hakkı bulunduğunu bildirmelidir.

Hangi Durumlarda Tazminat Talep Edilemez?

Buna karşılık bazı hallerde tazminat talep edebilmenin şartları gerçekleşmiş olsa da bazı durumlarda tazminat istenemeyecektir.

Bu durumlar;

• Tazminata hak kazanmadığı hâlde, sonradan yürürlüğe giren ve lehte düzenlemeler getiren kanun gereği, durumları tazminat istemeye uygun hâle dönüşenler,
• Genel veya özel af, şikâyetten vazgeçme, uzlaşma gibi nedenlerle hakkında kovuşturmaya yer olmadığına veya davanın düşmesine karar verilen veya kamu davası geçici olarak durdurulan veya kamu davası ertelenen veya düşürülenler,
• Kusur yeteneğinin bulunmaması nedeniyle hakkında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilenler,
• Adlî makamlar huzurunda gerçek dışı beyanla suç işlediğini veya suça katıldığını bildirerek gözaltına alınmasına veya tutuklanmasına neden olanlar, tazminat talebinde bulunamazlar.

Talep Usulü

Tazminat talebinde bulunabilmesi usulü CMK m. 142 ile düzenlenmiştir. Buna göre için tazminat talebinde bulunabilmesi, kişi hakkındaki kararın veya hükmün kesinleşmesi gerekir. İlgiliye tebliğden itibaren üç ay ve her halde karar veya hükmün kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde talepte bulunulabilir.

İstem, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde başka bir ağır ceza dairesi yoksa en yakın yer ağır ceza mahkemesinde karara bağlanır.

Tazminat talebinde deliller eksiksiz sunulmalıdır. Eksiklik bulunması durumunda bu eksiklik 1 ay içerisinde giderilmelidir. Tazminat talebi konusunda duruşmalı karar verilir. Bu konuda verilen kararlara karşı kanun yolu mümkündür.

Tazminatın Geri Alınması

Koruma tedbirinden kaynaklanan tazminatın geri alınması, haksız olarak yakalanan, tutuklanan, gözaltına alınan veya diğer kanuna aykırı koruma tedbirlerine maruz kalan kişilerin devletten aldıkları tazminatı, sonradan hakkında mahkumiyet kararı verilen veya beraat kararı kaldırılan hallerde devlete geri ödemek zorunda oldukları bir durumdur. Bu durum, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 143. maddesinde düzenlenmiştir.

Koruma tedbirinden kaynaklanan tazminatın geri alınması için şu koşulların gerçekleşmesi gerekir:

• Kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararı sonradan kaldırılarak, hakkında kamu davası açılan ve mahkum edilenler,
• Yargılamanın aleyhte yenilenmesiyle beraat kararı kaldırılıp mahkum edilenler.

Bu koşullardan herhangi biri gerçekleştiğinde, Cumhuriyet savcısı, tazminata karar veren mahkemeye yazılı olarak başvurarak, tazminatın geri alınması için karar verilmesini isteyebilir. Mahkeme, dosya üzerinde incelemesini yaparak, geri isteme koşullarının gerçekleşip gerçekleşmediğini değerlendirecek ve kararını verecektir. Bu karara karşı, tazminat alan kişi veya devlet itiraz edebilir.

Tazminatın geri alınmasında, ödenen tazminatın mahkumiyet süresine ilişkin kısmı geri istenir. Eğer gözaltı ve tutukluluk süreleri, mahkumiyet süresini aşmışsa, o sürenin karşılığı kişiye bırakılır. Tazminatın geri alınmasında, kamu alacaklarının tahsiline ilişkin mevzuat hükümleri uygulanır.

Ayrıca, koruma tedbirinin uygulanmasına neden olan suç veya yalan tanıklık nedeniyle gözaltına alınma ve tutuklama halinde, devlet, iftira eden veya yalan tanıklıkta bulunan kişiye de rücu eder. Bu durumda, devlet, ödediği tazminatı, o kişiden tahsil edebilir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında uzman avukat kadromuzla iletişime geçmek ve dava ve işlemlerinizi takip etmek için bize ulaşabilirsiniz.

Stj. Av. Nesrin KOŞAR & Av. Ahmet EKİN