Kıymetli Evrakın Zıyai ve İptali
A. Kıymetli Evrakın Ziyaı
Kıymetli evrakın zayi olması, senedin sahibinin elinden rızası dışında çıkması, çalınması, yanması, kaybolması gibi hallerle borçluya ibraz edilemez hale gelmesi ve kimin elinde bulunduğunun bilinememesidir. Kıymetli evrakın ziyaı senedin yazılı olduğu kağıt ile ilgilidir, senedin içerdiği hakla alakası yoktur.
Zilyetliğin geçici olarak kaybolması kıymetli evrakın zayi olmasına neden olmaz.
Zayi olan senedin fotokopisinin veya kopyasının ibrazı ile senetteki hak kullanılamaz. Kullanılamayacak derecede yıpranmış bir senedin içeriği anlaşılabiliyorsa zayi olmadığı kabul edilir.
B. Kıymetli Evrakın İptali
Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme kıymetli evrakın iptaline karar verebilir.
Senedin iptaline karar verilmesini kıymetli evrakın zayi olduğu anda veya ziyaı ortaya çıktığı anda hak sahibi olan kişi isteyebilir.
İptal davasında görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise ödeme veya hamilin yerleşim yeri mahkemesidir.
İptal davası açılabilmesinin şartları:
Senet zayi olmuş olmalıdır.
Senetteki hak devam ediyor olmalıdır.
Senedin zayi olduğu andaki hak sahibi olmak gerekmektedir.
Senede ulaşmak mümkün olmamalıdır.
Nama ve Hamile Yazılı Senetlerinin İptali
Nama yazılı senetlerin iptalinde hamile yazılı senetlerin iptali hükümleri uygulanır. Ancak nama yazılı kambiyo senetlerinin iptalinde emre yazılı poliçe hükümleri uygulanır.
Nama yazılı senette borçlu, senetteki ilanların sayısını azaltarak veya süreyi kısaltarak daha basit bir iptal usulü öngörebilir. Ayrıca borçlu, alacaklı kendisine senedin iptal ve borcun ödendiğini gösteren, resmen düzenlenmiş veya usulen onaylanmış bir belge verdiği takdirde, senet ibraz edilmeksizin ve iptaline karar verilmeksizin de geçerli olmak üzere ödemek hakkını da saklı tutabilir (TTK m.657/2).
Nama veya hamiline yazılı senedi elinden rızası dışında çıkan veya kaybeden kişi, borçlunun yerleşim yeri mahkemesine ödeme yasağı kararı almak için başvurmalıdır. Karar alındığı takdirde kararı borçluya tebliğ ettirmelidir.
Ödeme yasağı kararı ile mahkeme borçluya senedi ibraz edene ödeme yapmamasını aksi takdirde daha sonra yeniden ödeme yapmak zorunda kalabileceğini bildirir.
Senedin kimin elinde olduğunun bilinmediği hallerde mahkeme tarafından ödeme yasağı kararı ilan edilir. İlan Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ve gerekli görüldüğü takdirde mahkemenin belirleyeceği diğer araçlarla yapılır. İlan üç kez yapılır ve süresi en az altı aydır. Senedin ilanla birlikte ibraz edildiği hallerde mahkeme senedin iptalini isteyen kişiye istirdat davası açması için süre verir. Verilen süre içinde istirdat davası açılmazsa ödeme yasağı kararı kaldırılır.
Senede belirtilen süre içinde ibraz edilmişse mahkeme talepte bulunan kişiye istirdat davası açması için süre verir. Verilen sürede dava açılmazsa ödeme yasağı kararı kaldırılır ve mahkeme senedi ibraz edene geri verir. Bu süreç içerisinde istirdat davası açılırsa senet dava sonucuna göre ibraz edene veya iptal davası açana verilir.
Senet belirtilen süre içinde ibraz edilmezse mahkeme tarafından senedin iptaline karar verilir. Bu karar Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ve gerektiği hallerde başka araçlarla ilan edilir. İptal kararı ile davacı borçludan mahkeme ilamının yerine getirilmesini veya yeni bir senet düzenlenmesini talep edebilir.
Senedin iptali ile hak ve senet birbirinden ayrılır. Senet iptal edilse bile hak, maddi anlamda varlığını korur.
Emre Yazılı Senetlerinin İptali
Türk Ticaret Kanununda emre yazılı senetlerin iptali özel olarak düzenlenmemiştir. Poliçelerin iptali hakkındaki hükümler emre yazılı senetler için de geçerlidir.
Senet rıza dışında elden çıkmışsa ve hamil, senedin kimin elinde olduğunu biliyorsa o kişiye karşı iade davası açabilir.
Senet rıza dışında elden çıkmış veya kaybolmuşsa bu halde alacaklının yerleşim yeri mahkemesinden ödeme yasağı kararı talep edilebilir. Mahkeme talebi uygun bulursa ödeme yasağı kararı verir. Bu karar senet borçlusuna tebliğ edilir. Bu karar ile borçluya borcu ödememesi, ödediği takdirde borçtan kurtulamayacağı ve daha sonra tekrar ödemek zorunda kalabileceği bildirilir.
Mahkeme senedin ibraz edilmesi için ilanda bulunur ve zilyedi davet eder. İlan Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yapılır. İbraz süresi üç aydan bir yıla kadardır.
Senet ilanla birlikte ibraz edilirse mahkeme tarafından iptal isteyen kişiye, istirdat davası açması için süre verilir. Davada senedi getirenin ağır kusuru veya kötüniyetli iktisabı ispatlanmalıdır.
Verilen süre içinde dava açılmazsa mahkeme ödeme yasağını kaldırır. Senet, getiren kişiye iade edilir.
Belirtilen süre içinde senet ibraz edilmezse mahkeme senedin iptaline karar verir. Karar Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ve gerektiği takdirde başka araçlarla da ilan edilir. İptal kararından sonra davacı, borçludan ilam hükmünü yerine getirmesini veya yeni bir senet düzenlemesini isteyebilir.
Senedin iptali ile hak ve senet birbirinden ayrılır. Senedin iptal edilmiş olması hakkı ortadan kaldırmaz. Maddi hukuka göre hak varlığını sürdürür.
