İdari Yargı Denetiminin Kapsamı Nedir?

Hukuk devletlerinin en önemli koşullarının başında bireylere etkili, erişebilir ve evrensel bir yargı koruması sağlamasıdır. Yargısal denetim sayesinde bu yargı korumasını sağlamaktadır.

Hukuk devleti ilkesi gereği yapılan tüm hukuki işlemlerinin hukuka uygunluğunun yargı denetimine tabii olasını gerekmektedir. Fakat bu ilkeye rağmen bazı idari işlemler yasayla birlikte yargı denetiminin dışında tutulmuştur. Bazı idari yargı mercileri de yargı denetimi dışında tutulmamış olan birtakım idari işleri denetlemekten kaçınmaktadırlar.

Yasama Kısıntıları Nelerdir?

Anayasamızın 125.maddesine göre idarenin her türlü işlem ve eylemlerine karşı yargı yolunun açık olduğu belirtilmiştir. Fakat idari işlemlerin yargısal denetime tabi olması kuralının bazı istisnaları mevcuttur. Bunların bir kısmı doğrudan Anayasa’da bir kısmı da yasalarda yer almıştır.

Anayasada Bulunan Yargısal İşlemler Denetim Dışında Tutulan İşlemler Nedir?

• Yüksek Askeri Şuranın belli kararlarına yargı yolu kapalıdır.(Yüksek Askeri Şuranın terfi işlemleri nedeniyle emekliye ayırma işlemi yapmak suretiyle ilişik kesme ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemi yapmak suretiyle ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.)
• Meslekten çıkarma dışında Hakimler ve Savcılar Kurulu tarafından verilen kararlara karşı yargı yolu kapalıdır.
• Anayasanın 129.Maddesinde, Silahlı Kuvvetler mensuplarına verilen belli disiplin cezalarına karşı idari yargı yolunun kapatılabileceği hükmüne yer verilmiştir.
• 2011 Anayasa değişikliğinde, ‘’Spor federasyonlarının spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarına karşı ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir. Tahkim kurulu kararları kesin olup bu kararlara karşı hiçbir yarı merciine başvurulamaz.
• Anayasaya göre, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinde bunlardan doğan uyuşmazlıkların milli veya milletlerarası tahkim yoluyla çözülmesi öngörülebilir. Tahkim yolu öngörülen imtiyaz sözleşmelerinde taraflar arasındaki uyuşmazlıklar tahkim heyetince çözümlenir.
• 2017 yılı Anayasa değişikliği ile öncesinde yargısal denetime kapalı olan Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler kategorisi yasama kısıntıları arasından çıkartılmıştır. Yeni sistemde ‘Cumhurbaşkanın tek başına yaptığı işlemler’ şeklinde ayrı bir kategori bulunmamaktadır. CB işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.

Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine karşı Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanının diğer tasarruflarına karşı idari yargı yerleri görevlidir.

• 2010 yılı Anayasa değişikliği ile uyarma ve kınama cezalarının yargısal denetimin dışında tutulabileceğine ilişkin dolaylı müsaade kaldırılmıştır. Hukuk devleti ilkesi göz önüne alınarak memurlar ve diğer kamu görevlilerine verilen uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine açılmıştır.

Yasalar Gereğince Yargısal Denetim Dışında Tutulan İşlemler Nedir?

• 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu’nda 2021 yılı 7329 sayılı kanunla yapılan değişikliğe göre, askeri öğrenciler ile erbaş ve erler hakkında verilen disiplin cezaları ile subay, astsubay, uzman erbaş ile sözleşmeli erbaş ve erler hakkında verilen uyarma, kınama ve hizmete kısmi süreli devam cezaları hariç, 6413 sayılı kanunda yer alan disiplin cezalarına karşı iptal davası açılabilmektedir. Seferberlik ve savaş zamanında ise yüksek disiplin kurulları tarafından verilen Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası hariç sözü edilen kanunda yer alan diğer disiplin cezalarına karşı yargı yolu kapalıdır.
• 2797 sayılı Yargıtay Kanununa göre, Yargıtay Büyük Genel Kurulunun kararları ile Yargıtay Başkanlar Kurullarının itiraz üzerine veya doğrudan doğruya verdikleri tüm kararlara karşı yargı yolu kapalıdır.
• 2014 yılı 6572 sayılı kanunla 2575 sayılı kanunda yapılan değişiklikle Danıştay Kurulu kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
• 2014 yılı 6572 sayılı kanunla yapılan değişiklikle kabul edilen, ‘Danıştay Başkanlık Kurulunun kararları kesin olup bu kararlar aleyhine başka bir yargı merciine başvurulamaz’ hükmü Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir. Bu karar sonrası kabul edilen 2016 yılı 6723 sayılı kanun gereğince ‘Başkanlık Kurulunun kararlarına karşı Başkalık Kuruluna itiraz usulü benimsenmiş ve bu itiraz sonucu verilen kararlara karşı yargı yolu kapatılmıştır.

Yargı Kısıntıları (Siyasal Tasarruflar) Nelerdir?

• Yargı denetim kapsamının dışında tutulmamasına rağmen birtakım idari işlemlerin bizzat yargının denetlemekten kaçınmasına yargı kısıntısı denmektedir.
• Yargı kısıntısı idari işlemlerin denetlenmesine, direkt idari yargı mercilerinin kendisi tarafından getirmiş olduğu kısıtlamalardır.
• Yapılan işlemin siyasal tasarruf sayılabilmesi için idari yargıda açılmış olan davanın ‘siyasal düşünce’ veya ‘işlemin özelliği’ bakımından incelenmemesi gerekmektedir. Bu sebeple siyasal tasarruflar, CB işlemi olabileceği gibi başka bir idari makamın işlemi de olabilir.
• Siyasal tasarrufların hukuka aykırılıkları ileri sürülemediği için yargı denetimine tabii değildir. Fakat bu işlemin hukuka aykırılığı ileri sürülerek iptal davası açılmış ise yargı merciinin davayı esasa girmeden, ön koşullarının yokluğu sebebiyle reddetmesi gerekmektedir.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mervenur ÖZKAN