İcra Hukukunda Satış (Paraya Çevirme)

Hukukumuzda, haczedilen malların doğrudan alacaklıya verilmesi mümkün değildir. Bu nedenle, alacaklının alacağını tahsil edebilmesi için haczedilen malların paraya çevrilmesi gerekmektedir. Eğer haczedilen şey para ise, satış sürecine gerek kalmaksızın doğrudan alacaklılar arasında paylaştırılır.

Satış işleminin gerçekleşmesi için borçlunun onayına ihtiyaç duyulmaz. Ancak, henüz olgunlaşmamış tarımsal ürünlerin satışı, borçlunun rızası olmadan gerçekleştirilemez (İİK m. 112/2).

Satış Talebi Nedir?

Genel kural olarak, icra dairesi kendiliğinden satış işlemi gerçekleştiremez. Satışın yapılabilmesi için alacaklı veya borçlunun bu yönde bir talepte bulunması gerekmektedir. Ancak bazı istisnai durumlarda, icra dairesi talep olmaksızın satış yapabilir:

• Haczedilen malların değeri hızla düşüyorsa veya muhafazası zorluk arz ediyorsa, icra dairesi herhangi bir talep beklemeden her zaman satış işlemini gerçekleştirebilir (İİK m. 113/2).
• Satıştan elde edilen gelir tüm alacakları karşılamıyorsa, icra memuru kendiliğinden ek hacizler yaparak eksik kalan kısmı tamamlar. Bu işleme tamamlama haczi denir (İİK m. 139).

Satış talebi, yazılı olarak veya sözlü şekilde tutanağa geçirilerek, takibi yürüten icra dairesine yapılmalıdır. Haciz işlemi istinabe yoluyla gerçekleştirilmiş olsa bile, satışın takibi yapan icra dairesinden talep edilmesi gerekmektedir. Ayrıca, satış talebinin bir şarta bağlanması mümkün değildir.

Satış talebiyle birlikte, kıymet takdiri ve satış giderlerinin tamamının peşin olarak ödenmesi zorunludur (İİK m. 106/3). Sicile kayıtlı motorlu kara araçları söz konusu olduğunda ise:

1. Muhafaza,
2. Kıymet takdiri,
3. Satış talebi birlikte yapılmalı ve bu işlemlere ilişkin giderlerin tamamı peşin olarak ödenmelidir (İİK m. 106/4).

Eğer kıymet takdiri ve satış giderleri (motorlu kara araçları için ayrıca muhafaza giderleri) satış talebiyle birlikte peşin olarak yatırılmazsa, satış talebi yapılmamış sayılır (İİK m. 106/5).

Bunun yanı sıra, satış işlemleri sırasında yatırılan giderlerin yetersiz olduğu tespit edilirse, icra müdürü satış talebinde bulunan kişiye 15 günlük süre tanır. Eksik miktar bu süre içinde tamamlanmazsa, satış talebi geçersiz sayılır (İİK m. 106/6).

Bu giderler her yıl Adalet Bakanlığı tarafından yayımlanan tarifeye göre belirlenmektedir (İİK m. 106/7).

Satış Talep Edebilecek Kişiler

Satış talep etme yetkisi hem alacaklıya hem de borçluya aittir. Yani, yalnızca alacaklı değil, borçlu da haczedilen malların satışını talep edebilir (İİK m. 113/1).

Kasım 2021’de yapılan düzenleme ile borçluya, rızaen satış yetkisi de verilmiştir. Bu konu, bir sonraki bölümde detaylı olarak ele alınacaktır.

Satış Talep Etme Süresi

Alacaklı veya borçlu, haciz uygulandıktan itibaren 1 yıl içinde haczedilen malın satışını talep edebilir (İİK m. 106/1). Bu süre, haciz kararının alındığı değil, fiilen uygulandığı andan itibaren işlemeye başlar ve hak düşürücü niteliktedir. Bu nedenle, icra dairesi sürenin dolup dolmadığını kendiliğinden dikkate alır.

Eğer satış talep edilmesine rağmen artırma sonucu mal satılamazsa, satış isteyen alacaklı bakımından satış süresi, 1 yıllık sürenin sona erdiği tarihten itibaren 1 yıl daha uzar (İİK m. 106/2). Bu durumda, haciz süresi ek 1 yıl boyunca devam eder.

Satış süresi içinde talep edilmezse veya talep geri alınıp süresi içinde yenilenmezse, mallar üzerindeki haciz kalkar (İİK m. 110/1). Ancak bu durumda takip sona ermez; dosya derdest kalmaya devam eder. Borçlunun yeniden haciz talep etmesi halinde, önceki işlemleri baştan yapmaya gerek kalmaz.

Satış talebi yalnızca bir kez geri alınabilir. Eğer süresi içinde yenilenmezse, haciz kalkar (İİK m. 110/1). Ancak, ihalede teklif verme başladıktan sonra satış talebi geri alınamaz (İİK m. 115/5).

Satış Talep Etme Sürelerinin İşlemeyeceği Durumlar

Alacaklı kesin haciz olmadan satış talebinde bulunamaz. Geçici haciz veya ihtiyati haciz sahibi alacaklılar ancak bu hacizler kesin hacze dönüşürse satış talep edebilir (İİK m. 108). Bu nedenle geçici veya ihtiyati haciz süresinde satış talep etme süreleri işlemez.

Ancak haczedilen malların değeri hızla düşüyorsa veya muhafazası güçse, icra dairesi bu malların satışına talep olmaksızın kendiliğinden karar verebilir (İİK m. 108/2, 113/2).

Bunun dışında, şu durumlarda da satış talep etme süreleri işlemez:

• Geçici haciz kesin hacze dönüşmedikçe,
• İhtiyati haciz kesin hacze dönüşmedikçe,
• İstihkak davası devam ettiği sürece (İİK m. 97/8),
• Taksitlendirme anlaşması süresince (İİK m. 111/3),
• Borçluya satış yetkisi verildiğinde, rızaen satış hakkında mahkeme karar verene kadar (İİK m. 111a/1).

Borçluya Satış Yetkisi Verilmesi

Kanun koyucu, borçlunun hacizli malını kendisinin satabilmesine imkan tanımıştır. Buna göre, borçlu, kıymet takdirinin tebliğinden itibaren 7 gün içinde rızaen satış yetkisi verilmesini talep edebilir. Eğer kıymet takdiri yapılmamışsa, borçlu önce kıymet takdiri yapılmasını da isteyebilir.

İcra müdürü, kıymet takdirinin kesinleşmesinden sonra cebrî satış işlemlerini durdurarak borçluya 15 günlük süre verir. Bu süre boyunca alacaklı açısından satış isteme süresi işlemez (İİK m. 111a/1).

Rızaen satışta bedel şu üç kriterden az olamaz:

• Malın tahmin edilen değerinin %90’ı,
• Satış isteyenin alacağına rüçhanı olan alacakların toplamı,
• Bu aşamaya kadar yapılan takip masrafları (İİK m. 111a/2).

Borçluyla anlaşan alıcı, belirlenen bedeli 15 gün içinde dosyaya öderse, icra müdürü gerekli belgeleri tamamladıktan sonra dosyayı icra mahkemesine gönderir.

İcra mahkemesi en geç 10 gün içinde dosya üzerinden karar verir:

• Talebi kabul ederse, mülkiyet alıcıya geçer, hacizler kaldırılır ve devir işlemi yapılır.
• Talebi reddederse, ödenen bedel alıcıya iade edilir (İİK m. 111a/3).

Bu hükümlerin uygulanmasına dair usul ve esaslar Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir (İİK m. 111a/5). Ayrıca, İcra ve İflas Kanunu’nun diğer hükümleri, niteliklerine uygun düştüğü ölçüde burada da uygulanır (İİK m. 111a/4).

Elektronik Ortamda Açık Artırma Suretiyle Satış

Kasım 2021’de yapılan değişiklikle, hacizli malların satışı artık fiziki mezat salonlarında yapılmaz, bunun yerine Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi (UYAP) üzerinden elektronik açık artırma yöntemiyle gerçekleştirilir (İİK m. 111b/1). Elektronik ortamda yapılan açık artırmaların esasları şunlardır:

• Teklif verme süresi: Açık artırmada teklif verme süresi 7 gündür (İİK m. 111b/2).
• Açık artırma ve anonimlik: Açık artırma, belirlenen gün ve saat aralığında teklif yoluyla yapılır. Teklif verenlerin kişisel bilgileri, artırma süresi boyunca yalnızca bilişim sistemini işleten kamu görevlileri tarafından görülebilir (İİK m. 111b/3).
• Teklif farkı: Teklifler arasındaki fark, satışa çıkarılan malın tahmin edilen değerinin binde birinden (1/1000) ve her durumda 100 TL’den az olamaz (İİK m. 111b/4).
• Teklifin geri çekilememesi: En yüksek teklifi veren, artırma süresi boyunca kendisinden daha yüksek bir teklif verilmediği sürece teklifini çekemez ve teminatını alamaz (İİK m. 111b/5).
• Zaman uzatımı: Açık artırmanın son 10 dakikasında yeni bir teklif verilirse, artırma süresi bir defaya mahsus olmak üzere 10 dakika uzatılır (İİK m. 111b/6).
• Engelleme ve suçlarla mücadele: Elektronik satış işlemleri güvenliğini engelleyen internet siteleri hakkında, 5651 sayılı Kanun hükümleri uygulanır (İİK m. 111b/7).
• Giriş engellemesi: Elektronik satış portalına erişimi engelleyen gerçek ve tüzel kişilerin 3 ay süreyle erişimi engellenir. Bu işlem, ilgili kişilere duyurulur ve 15 gün içinde sulh ceza hâkimliğine başvurulabilir (İİK m. 111b/8).
• Sistem bakım ve iyileştirme: Teklif verme süresi içinde bilişim sisteminin bakımı veya iyileştirilmesi için gerekli işlemler yapılabilir ve bu, ihalenin geçerliliğini etkilemez (İİK m. 111b/9).
• Usul ve esaslar: Bu açık artırma satışlarına ilişkin usul ve esaslar, Adalet Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmeliklerle belirlenir (İİK m. 111b/10).

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Şevval Asude DOĞAN