Hukukun Dalları
Hukuk, iç hukuk (ulusal hukuk) ve uluslararası hukuk olmak üzere iki genel başlıkta incelenir. Ulusal hukuk devletlerin kendi ülkeleri içinde uygulanmakta olan hukuk kurallarını kapsamaktadır.
Türk hukuku, İsveç hukuku iç hukuk örnekleridir. Uluslararası hukuk ise iki devlet veya ikiden fazla devletin birbirleriyle yapmış oldukları antlaşmalar ile oluşturdukları kurallardan ibarettir.
Ulusal hukuk, Türk hukuk düzeninde kamu hukuku ve özel hukuk olarak incelenirken Anglo-Sakson hukuk sisteminde bu ayrıma gidilmemiştir. Diğer Kıta Avrupası ülkelerinde de kamu-özel hukuk ayrımı farklı başlıklara ayrılmış ve farklı incelenmiş olabilmektedir.
Uluslararası Hukuk-İç Hukuk Arasındaki İlişkiler
Düalist teoriye göre iç hukuk ve uluslararası hukuk bağımsız, eşit ve iki ayrı sistemdir.
Uluslararası antlaşmalar ile belirlenmiş hukuk normlarının iç hukukta uygulanabilirliği için öncelikle bu normlarla aynı içerikte olmak şartıyla kanun çıkarılması böylelikle iç hukuk normu haline dönüştürülmesi gerekmektedir.
Monist teori uluslararası hukukun ve iç hukukun aynı hukuk düzeninin parçaları olduğunu kabul eder.
Ülkemizde de benimsenen teori olmak üzere, monist teoriye göre uluslararası hukuk normu, iç hukuka aktarılmaya ihtiyaç duyulmaksızın antlaşmaların akdedilmesi ile iç hukuku bağlayıcı hale gelmektedir.
Uluslararası Hukuk Tanımı ve İlişkileri
Uluslararası hukuk kuralları, normların muhatapları olan devletlerin serbest iradeleriyle yapmış oldukları antlaşmalar aracılığıyla olması gerekeni ifade eden (izin, emir ve yasaklar aracılığıyla); doğrudan olmasa da esasında insan davranışlarını düzenleyen ve müeyyideleri baştan belirli olmayan veya yaptırım olarak savaşa başvurulabilen normlardır.
Uluslararası antlaşmaları imzalayan devletler serbest iradeleriyle akdedebilirler ve antlaşmanın beğenmedikleri hükümlerine çekince koyabilirler fakat hiçbir devlet zorla antlaşmaya dahil edilemez. Uluslararası normlarının koyucuları ve muhatapları arasında hiyerarşik bir ilişki değil, devletlerin eşitliği ilkesi geçerlidir. Serbest iradesiyle aralarında antlaşma yapmış olan devletler sözleşmeye bağlıdır buna ahde vefa (söze bağlılık) ilkesi denmektedir. Ahde vefa ilkesi uluslararası hukukun temelini oluşturmaktadır.
İç Hukuk (Ulusal Hukuk) Sınıflandırılması Nasıldır?
İç hukuk kuralları, devletlerin kendi ülkeleri için bir şeyi yasaklayan, emreden veya bir şeye izin veren; doğrudan doğruya ülke sınırları içerisinde yaşayan insanların davranışlarını düzenleyen, koyucuları ile muhatapları arasında hiyerarşik ilişki barındıran, ihlalleri halinde muhataplarının üst makamlar tarafından cebir ile müeyyidelendirildiği kurallardır.
Özetle konu ve normatiflik açısından iç hukuk ile uluslararası hukuk kurallarının arasında fark bulunmazken, koyucuları ve müeyyideleri bakımından farklılık gösterirler. Her ikisi de asıl olarak insan davranışlarını düzenler ve bu normlar bir şeyi yasaklar, emreder veya bir şeye izin verir; İç hukukta normun koyucusu muhattapın dışında ve ondan üstündür, uluslararası hukukta normu koyan ve normun muhatapları aynıdır, eşitlik ilkesi geçerlidir.
Kamu Hukuku Dalları Nelerdir?
Kamu hukuku geniş anlamda yönetenler ve yönetilenler arasındaki ilişkileri kamu yararına hizmet amacıyla astlık-üstlük ilişkisi çerçevesi içinde emredici hukuk kuralları ile re’sen, düzenler.
Kamu hukuku normlarını, bu normları koyan üst durumundaki kamu kurumları, kendiliklerinden herhangi bir talebe bağlı kalmaksızın re’sen uygular. İdari sözleşmeler haricindeki kamu hukuku işlemleri tek yanlıdır.
Kamu hukuku dalları şunlardır:
- Uluslararası Hukuk: Devletler veya uluslararası kuruluşlar arasındaki ilişkileri düzenler.
- Anayasa Hukuku: Devletin kuruluş ve işleyişini, organlarının birbiriyle olan ilişkilerini, bireylerin hak ve özgürlüklerini düzenler.
- İdare Hukuku: Yürütme organının Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar dışında kalan İdarenin kuruluş ve işleyişini düzenler.
- Vergi Hukuku: Devletin yerine getirdiği kamu hizmetlerinin gerçekleşmesi ve devamlılığı için paraya ihtiyacı vardır. İşte devletin tek taraflı olarak kamu giderlerini karşılamak amacıyla vatandaşların gelir, gider veya malları üzerinden aldığı ekonomik değer vergidir. Vergi hukuku, verginin tarhını tahakkukunu, tahsilini ve vergi yargısını düzenleyen hukuk kurallarından oluşur.
- Ceza Hukuku: Suç niteliğindeki eylemleri ve suçların müeyyidelerini düzenleyen kamu hukuku dalıdır.
Özel Hukuk Dalları Nelerdir?
Özel hukuk, birbirleri karşısında ast-üst ilişkisi olmayan tarafların (yönetilenlerin) kendi arasındaki ilişkileri serbest iradeleri ile kendi menfaatleri, özel çıkarları üzerine düzenlenen, re’sen değil, yetkili makamlara talep ile uygulanan hukuk kurallarıdır.
Talep olmaksızın özel hukuk normları uygulanamaz ve taraflar bir talepte bulunmuşsa, hakim, tarafların talebine bağlıdır buna ‘’hakimin talebe bağlılık ilkesi’’ denmektedir.
Özel hukuk dalları aşağıda sayılmıştır:
Medeni Hukuk
Kişilerin doğumu hatta doğumdan öncesinden ölümüne kadar devam eden süreçteki sosyal ve ekonomik ilişkilerini düzenleyerek 4 alt dala ayrılmaktadır:
- Kişiler Hukuku: Hukukta kişi, haklardan yararlanabilen ve borç altına girebilen gerçek ve tüzel kişileri kapsar. Tüzel kişilik, insanlar tarafından oluşturulsa da onlardan ayrı ve bağımsız varlığa sahiptirler. Kişilerin türlerini, ehliyetlerini, kişiliklerinin başlangıç ve korunmasını düzenleyen medeni hukuk dalı kişiler hukukudur.
- Aile Hukuku: Bireylerin dahil olduğu aile topluluğunun üyeleri ile olan ilişkileri düzenler. Nişanlanma, evlenme, mal-rejimi, karı-kocanın karşılıklı hak ve ödevleri, boşanma, hısımlık, evlat edinme, vesayet, velayet aile hukukunun düzenleme alanına girer.
- Miras Hukuku: Gerçek kişilerin ölümünden sonra para ile ölçülebilen tüm hak ve borçlarının (terekelerinin) dağılımının kimlere ve ne yöntemle olacağını düzenleyen medeni hukuk dalıdır. Yasal mirasçılar, mirasçılık ehliyeti, ölüme bağlı tasarruflar, mirasın reddi, mirasın açılması, mirasın kazanılması, tasfiyesi, miras şirketi miras hukukun düzenlemiş olduğu başlıklardır.
- Eşya Hukuku: Kişilerin eşyalar üzerindeki hakimiyet ve tasarruflarının nitelik ve türlerini sahip oldukları haklar dolayısıyla diğer kişiler ile olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır .Ayni hak, zilyetlik, tapu sicili, taşınır mülkiyeti, taşınmaz mülkiyetinin kazanılması, intifa hakkı, inşaat hakkı, rehin, ipotek, hapis hakkı eşya hukukunun inceleme alanına girmektedir.
Borçlar Hukuku
Geniş anlamda kişiler arasındaki borç ilişkilerini düzenler. Borcun doğumu, borç türleri, borçların yerine getirilmesi, kefalet, bağışlama, alacaklı ve borçlunun hak ve görevleri borçlar hukukunun düzenlediği başlıklardan birkaçıdır.
Ticaret Hukuku
Ticari işletme hukuku ticari işletmeyi ve taciri ele alan, düzenleyen hukuk dalıdır.
Şirketler hukuku; şirketlerin kuruluş, işleyiş ve sona ermelerini ve ortakların hak ve borçlarını düzenleyen hukuk kurallarından oluşmaktadır.
Kıymetli evrak hukuku; poliçe, bono, çek gibi kıymetli evrakların geçerlilik şartlarını, hüküm ve sonuçlarını, bunların devri ve ödemelerini düzenleyen hukuk dalıdır. Kıymetli evrakların içerdikleri haklar senetten ayrı olarak ileri sürülemez ve senetten ayrı olarak başkalarına da devredilemez.
Sigorta hukuku; sigorta sözleşmesi ile ilgili kişiler arasındaki ilişkileri, sigortacılıkla uğraşan kurumların çalışmalarını düzenleyen hukuk dalıdır. Sigorta sözleşmesi, unsurları, tanımı, sigortacı, sigorta akdinin kuruluşu sigorta hukukunun başlıca inceleme alanlarını oluşturur.
Deniz ticareti hukuku, ticaret gemilerinin denizde seyrüsefer ile kişiler arasında ortaya çıkan hukuki ilişkileri düzenlemektedir.
Devletler Özel Hukuku
Vatandaşlık hukuku, yabancılar hukuku, kanunlar ihtilafı, milletlerarası usul hukuku olmak üzere 4 alt dala ayrılır.
İş Hukuku
Bireysel iş hukuku, toplu iş hukuku ve sosyal güvenlik hukuku olmak üzere 3 alt dala ayrılır.
Medeni Usul Hukuku
Özel hukuk alanında meydana gelen uyuşmazlıkların çözümlenmesinde mahkemelerin izlemesi gereken usulleri belirleyen hukuk kurallarından oluşmaktadır.
İcra ve İflas Hukuku
İcra İflas Hukuku, borçlunun ödeme yükümlülüğünü yerine getirememesi durumunda, alacaklının borcunu tahsil edebilmesi için başvurabileceği yasal sürecin işleyişini düzenleyen bir hukuk dalıdır.
Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER
