Hukuki İşlemlerin Unsurları Nelerdir?

Hukuki işlemler, hukuki sonuç doğurmak üzere yapılmış olan irade beyanlarından ibaret olsalar da irade beyanlarına ek olarak bazı hukuki işlemlerin varlığı için gerekli olan başka unsurlar da vardır. Bu unsurlar hukuki işlemin kurucu unsurları olup, bu unsurlar tamam olmadıkça hukuki işlemin varlığı söz konusu olamaz.

Diğer bazı hukuki işlemlerin arzu edilen hukuki sonuçları meydana getirebilmesi için ve hukuken geçerli işlem haline gelebilmesi için aranan şartlara geçerlilik şartları denir.

Geçerli olan bir hukuki işlemin arzu edilen hukuki sonucu meydana getirebilmesi ise bazen birtakım unsurlarla tamamlanmasına bağlı olabilmektedir. Bu unsurlar hukuki işlemin tamamlayıcı unsurları olup, gerçekleşmedikleri müddetçe işlem noksan kalmakta yani hukuken hüküm ifade etmemektedir.

Hukuki İşlemlerin Kurucu Unsurları Nelerdir?

Her hukuki işlemin arzu edilen hukuki sonucu doğurabilmesi için gerekli olan temel unsuru irade beyanıdır. İrade beyanları, beyan sahibinin işlem iradesi, fiil iradesi ve açıklama iradesini kapsar.

İrade beyanları; açık ve örtülü, yöneltilmesi gereken-gerekmeyen, vasıtalı-vasıtasız irade beyanları olmak üzere çeşitli başlıklara ayrılırlar.

Tek taraflı hukuki işlemlerde işlemin gerçekleşmesi için tek bir irade beyanı yeterliyken; sözleşmelerde ve kararlarda birden fazla kişinin irade beyanları gereklidir. Hukuki işlemlerin arzu edilen sonucu gerçekleştirebilmeleri için irade beyanlarının hata, hile, ikrah ile kurulmamaları gerekir.

Açık ve Örtülü İrade Beyanları Nelerdir?

Bireylerin arzu ettikleri hukuki sonuç hakkında tereddüte yer vermeyecek tarzda ve doğrudan doğruya anlaşılabilecek; söz, yazı veya işaretlerle yapılabilecek irade beyanları açık (sarih) irade beyanları olarak isimlendirilir.

Bireylerin arzu ettikleri hukuki sonuç ancak arzuyu açıklamak üzere yapılmış olan hareketin, yapılmış olduğu hal ve şartlar çerçevesinde incelenip dolaylı şekilde anlaşılabiliyorsa bu irade beyanları, örtülü (zımni) irade beyanları ismini alırlar.

Bir kimsenin sergilediği tutum veya davranışlar hukuki bir sonuca yönelik bir arzu taşımasa bile bazen hukuk düzenince sanki o yönde bir irade beyanı varmışçasına değerlendiriliyorsa ve hukuken sonuç doğuruyorsa buna iradeyi ortaya koyan davranış denir. Bu kavramı ifade etmek üzere irade karinesi kullanılır.

Örtülü irade beyanında bulunan bireylerin beyanda bulunma arzusu mevcuttur fakat söz, yazı veya işaretle açıkça anlaşılmadığından bireylerin hal hareketlerinden olay çerçevesi içinde değerlendirilerek dolaylı şekilde anlaşılır. İrade karinesinde ise kişinin beyanda bulunma arzusu yoktur.

Susma, güven teorisi çerçevesinde, irade karinesi ile irade beyanı olarak kabul edilebilir veya özel bir kanun hükmü, işlem teamülü, tarafların anlaşması gibi durumlarda, irade beyanı olarak kabul görebilir ve irade beyanı olarak sonuç doğurabilir.

Yöneltilmesi Gereken ve Gerekmeyen İrade Beyanları Nelerdir?

Yöneltilmesi gerekli irade beyanlarında arzunun sadece dışa yansıtılması yetmez; beyanın ilgili kişi ve makamlara yöneltilmesi de hukuki işlemin meydana gelmesi ve sonuç doğurması için şarttır.

Yöneltilmesi gerekmeyen irade beyanlarında ise arzunun dışa yansıtılması, irade beyanının hukuki işlemi oluşturmasına yeter. Vasiyetnamelerde durum böyledir.

Vasıtalı ve Vasıtasız İrade Beyanları Nelerdir?

Vasıtasız beyanlar, bireylerin açıkladıkları arzularının muhataba ulaştırılması için kendi söz, hareketleri haricinde başka bir kişinin fiiline ihtiyaç duyulmaksızın, doğrudan iletilen irade beyanlarını ifade ederler. Muhataba yönelik söz, mektup ve telefon konuşması ile yapılan beyanlar vasıtasız beyanlara örnek verilebilir.

Vasıtalı beyanlar, bireylerin arzularının muhataplarına ulaşabilmesi için araya başka bir kişinin fiilinin girmesinin gerekli olduğu irade beyanlarıdır. Gazeteye ilan verilmesi, tercüman yardımı ile konuşulması vasıtalı beyanlara örnek verilebilir.

Hukuki İşlemin Geçerliliği İçin Aranan Şartlar Nelerdir?

Hukuki işlemin geçerliliği için aranan şartlar; her türlü hukuki işlemde aranan şartlar ve bazı hukuki işlemler için aranan şartlar olmak üzere iki grupta incelenir.

Her Türlü Hukuki İşlemde Aranan Şartlar Nelerdir?

Her türlü hukuki işlemde aranan şartlar şunlardır:

• Hukuki işlemi yapan kişi ehliyetli olmalıdır.
• Hukuki işlemi meydana getiren irade beyanları sağlıklı olmalıdır.
• Hukuki işlemi meydana getiren irade beyanları muvazaalı olmamalıdır.
• Hukuki işlemin konusu, emredici hukuk kurallarına, kamu düzenine, genel ahlaka, kişilik haklarına aykırı veya imkansız olmamalıdır.

Bazı Hukuki İşlemler İçin Aranan Ek Şartlar Nelerdir?

Bazı hukuki işlemlerde aranan ek şartlar şunlardır:

Bazı hukuki işlemlerde, irade beyanının bir şekle uyularak yapılması gerekir.

Şekil zorunluluğu ya tarafların anlaşması ile ya da kanununun öngörmesiyle meydana gelir. Bazı işlemlerde şekil, geçerlilik veya ispat şartıyken bazı işlemlerde ise kurucu unsurdur. Evlenmenin resmi nikah memuru huzurunda yapılıyor olması şekli zorunluluktan kaynaklıdır.

Yazı şekli, hukuki işlemlerin geçerliliği için aranan başlıca şekil olup; adi yazılı şekil, özellikli yazılı şekil ve resmi yazılı şekil olarak üç grupta incelenir.

Adi yazılı şekilde, önemli olan metnin beyan sahibi tarafından elle imzalanmış olmasıdır.

Özellikli yazılı şekilde, metnin beyan sahibi tarafından yazılması ve tam tarih konulması gereklidir. Vasiyetnameler ve kefalet sözleşmelerinde bu şartlar aranmaktadır.

Resmi yazılı şekilde ise, yazılı metnin resmi bir makam tarafından düzenlenmesi gerekir. Bazı hallerde ise kanun, resmi senet düzenlenmesini şart koşmayıp, beyan sahibinin imzasının resmi memur tarafından onaylanmasını yeterli görmüştür.

Tasarruf işlemlerinde, tasarrufta bulunan kişi, tasarruf yetkisine sahip olmalıdır.

Kural olarak, bir hak üzerinde tasarruf edebilme yetkisi, o hakkın sahibine ait olsa da bazı hallerde hak sahibi olduğu halde, kişinin kendi hakkı üzerinde tasarruf yetkisi bulunamayabilir. Bir kimsenin başkasının hakkı üzerinde tasarrufta bulunması, ancak hak sahibinin ona bu yetkiyi tanıması ile veya özel bir kanun hükmü ile gerçekleşebilir.

Kanun bazı hallerde hak sahibi kişinin tasarruf yetkisini tamamen kaldırmış olmayıp sadece sınırlama getirmiş olabilir. Aile konutunun devrinde durum böyledir.

İlli (sebebe bağlı) tasarruf işlemlerinin geçerli olması, ortada buna temel teşkil eden geçerli bir borçlanma işleminin bulunmasına bağlıdır.

Karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde gabin (aşırı yararlanma) durumunun bulunmaması gerekir.

Bazı Hukuki İşlemlerin Hüküm Doğurması İçin Gereken Tamamlayıcı Unsurlar Nelerdir?

Bazı hukuki işlemlerin hüküm doğurması için gereken tamamlayıcı unsurlar şunlardır:

Ehliyet Eksikliğini Giderici İzin Veya Onay

Ayırtım gücüne sahip küçük ve kısıtlıların yapmış oldukları borçlandırıcı işlemlerin hüküm ifade etmesi, kanuni temsilcilerinin izninin bulunmasına veya işleme sonradan onay vermelerine bağlıdır.

Temsil Yetkisi Eksikliğinden Kaynaklanan Noksanlığı Giderici Onay

Temsilci yetkisiz ise yani yetkisi sona erdiği, kendisine o konuda yetki verilmediği halde o işlemi yapmış veya verilen yetkinin sınırını aşmışsa yapılan işlem ancak teslim olunan kişi onaylarsa hüküm ifade eder.

Tasarruf Yetkisi Sınırlamasından Kaynaklanan Eksikliği Giderici İzin Veya Onay

Eşler için tasarruf yetkisi sınırlaması niteliğini taşıyan işlemlerin geçerliliği eşin rızasına tabi tutulmuştur. Eş rızası olmadığı sürece o işlem noksan durumdadır.(TMK m.194/f.1, m.199/f.1, m.223/f.2)

Kefalet sözleşmesinde ise eşin yazılı rızası ya sözleşmeden önce ya da en geç sözleşme sırasında mevcut olmalıdır. Aksi halde kesin hükümsüzdür. (TBK m.584/f.1)

Bir Resmi Makamın Fiili

Bir vakfın tüzel kişilik kazanması için şart olan tescil, vesayet ve denetim makamlarının izni, bir aynı hakkın kazanılması için gereken tescil, bir sözleşmenin hakim tarafından tasdiki hukuk işlemlerin hüküm ifade etmesi için gereklidir.

Geciktirici şart

Geçerli olarak oluşmuş bulunan bir hukuki işlemin hüküm doğurmaya başlaması için öngörülen şartlar geciktirici şartlardır. Ancak bu şartların gerçekleşmesiyle söz konusu hukuki işlem tamamlanır ve hüküm ifade eder.

Geciktirici vade

Bir hukuki işlemin gerçekleşmesi, kurucu unsurlarının yanında belirli bir süreye de tabi tutulmuş olabilir. Bu tarz hukuki işlemler vadeye bağlı işlem olarak adlandırılır.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER