Hukuk Muhakemesinde Keşif

Hukuk Muhakemesi Kanunu’nun 288 ile 292.  maddeleri arasında düzenlenmiş “keşif” kavramını inceleyeceğiz.

Keşif Nedir?

Hakimin uyuşmazlık konusunu duyu organları aracılığıyla bizzat inceleyerek belirli bir gözlem yapmasına keşif denir. Mesela hakimin, uyuşmazlığa konu taşınmaza giderek inceleme yapması keşfe örnek olarak verilebilir.

Keşif Kararı

Keşif kararı hakimin duyu organları ile bilgi edinmesinin gerekli olduğu hallerde verilir. Keşif kararı, mahkemece, sözlü yargılamaya kadar taraflardan birinin talebi üzerine veya resen alınır.

HMK m. 288/1’e göre; “Hâkim, uyuşmazlık konusu hakkında bizzat duyu organları yardımıyla bulunduğu yerde veya mahkemede inceleme yaparak bilgi sahibi olmak amacıyla keşif yapılmasına karar verebilir. Hâkim gerektiğinde bilirkişi yardımına başvurur.”

Keşifte Yetkili Mahkeme

Keşif, davaya bakan mahkemece icra edilir. Keşif konusu, mahkemenin yargı çevresi dışında ise inceleme istinabe suretiyle yapılır.

Keşif konusu, büyükşehir belediye sınırları içerisinde ise inceleme, davaya bakan mahkeme tarafından da yerine getirilebilir.

Keşfe Hazırlık

Hâkim, keşif kararını uygulamadan önce taraflar arasındaki ihtilaflı durumlar, bunların sebepleri ve keşif sırasında tespit edilecek unsurlar netleştirilmelidir. Tarafların keşfe çağrılması sağlanmalı, ayrıca bilirkişi ve tanıkların belirlenerek gerekli durumlarda kendilerine davetiye gönderilmelidir. Keşif tarihi ve saati açıkça belirtilerek, ilgili kişilerin bu süreçte hazır bulunmaları kendilerine bildirilmelidir. Duruşma tutanağında, keşif için gereken masrafların gider avansından karşılanacağı ve bilirkişi ile tanık ücretlerinin ne kadar olduğu açık bir şekilde belirtilmelidir.

Keşfin Yapılması

Mahkeme tarafından keşfin yeri, zamanı ve kapsamı belirlendikten sonra keşif yapılır. Keşif, üçüncü kişi için uygun olan zamanda yapılır. Keşif zamanı ve yeri üçüncü kişiye bildirilir. Gecikmesinde zarar umulan hâllerde bildirim yapılmaksızın keşif icra edilir Keşif, taraflar hazır iseler huzurlarında, aksi takdirde yokluklarında yapılır. Mahkeme keşif sırasında tanık ve bilirkişi dinleyebilir. Mahkeme, bir olayın nasıl geçmiş olabileceğini tespit için temsili uygulama da yaptırabilir.

Keşif sırasında, yapılan tüm işlemler ve beyanları içeren bir tutanak düzenlenir. Tutanağa, hâkimin keşif konusu ve mahalliyle ilgili gözlemleri de yazılır. Plan, çizim, fotoğraf gibi belgeler de tutanağa eklenir.

Keşif Tutanağı

Keşif tutanağı, keşif sürecinde elde edilen bulguların resmî olarak kayda geçirilmesini sağlayan belgedir. Bu tutanak, keşif sırasında belirlenen hususları, tarafların ve tanıkların beyanlarını, gerçekleştirilen incelemeleri ve ulaşılan sonuçları kapsar.

Keşfe Katlanma Yükümlülüğü

Mahkeme, bir olayın nasıl geçmiş olabileceğini tespit için temsili uygulama da yaptırabilir. Taraflar ve üçüncü kişiler keşif kararının gereğine uymak ve engelleyici tutum ve davranışlardan kaçınmak zorundadırlar.

Keşif yapılmasına taraflardan birinin karşı koyması hâlinde, o kimse ispat yükü kendisine düşen taraf ise bu delilden vazgeçmiş; diğer taraf ise iddia edilen vakıayı kabul etmiş sayılır. Fakat hâkim duruma ve karşı koyma sebebine göre buna karar vermeyebilir.

3. kişinin keşfe karşı koyması hâlinde hâkim, karşı koymanın sebep olduğu giderlere ve  disiplin para cezasına mahkûm eder; gerektiğinde zor kullanılmasına karar verebilir. Ancak, üçüncü kişi tanıklıktan çekinme sebeplerine dayanarak keşfe katlanma yükümlülüğünden kaçınabilir.

Soybağının Tespiti İçin Keşif

Soybağının tespiti için keşif yapılabilir. Bu durumda herkes vücudundan kan veya doku alınmasına izin vermek zorundadır.

Uyuşmazlığın çözümü bakımından zorunlu ve bilimsel verilere uygun olmak, ayrıca sağlık yönünden bir tehlike oluşturmamak şartıyla, herkes, soybağının tespiti amacıyla vücudundan kan veya doku alınmasına katlanmak zorundadır. Haklı bir sebep olmaksızın bu zorunluluğa uyulmaması hâlinde, hâkim incelemenin zor kullanılarak yapılmasına karar verir. (HMK m.292/1)

Bu durumun herhangi bir istisnası yoktur, tanıklıktan çekinme hakkına sahip olanlar dahi soybağının tespiti gerekli olduğunda buna katlanmak zorundadır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER