Hukuk Kurallarının Yorumu

Hukukta yorum, kanun, yönetmelik, anayasa, gibi hukuk kaynaklarının metinlerinin anlamlarının incelenmesi, belirlenmesi dolayısıyla yorumlanması demektir. Yani yorumun konusu norm değil, metindir.

Otantik yorum, hukuki anlamda kendisine itiraz edilemeyen ve kendisine hukuki sonuçlar bağlanan yorumdur. Kanunları otantik olarak yorumlayan makamlar dört yargı kolunun yüksek mahkemeleridir. Fakat Türkiye’de seçim kanunları YSK tarafından otantik yorumlanır. Parlamento kararlarının otantik yorumcusu TBMM’dir. Ve son olarak bakan atama ve azletme işlemleri de Cumhurbaşkanı tarafından otantik yorumlanır yani yargı denetimine tabi değildir.

Yorum Çeşitleri Nelerdir?

Yorumlar yorumu yapan kişi, makam bakımından yasama yorumu, yargısal yorum ve bilimsel yorum olmak üzere üç başlıkta incelenir.

• Yasama Yorumu

Yasama yorumu, kanun koyucu tarafından yapılan, kanun gücündeki yorumdur. Bu yorum çeşidinin altında yatan temel düşünce hakimlerin yorum yapmaya yetkilerinin olmadığı düşüncesidir.

Yasama organı kendi çıkartmış olduğu normda hangi anlamı kastetmiş olduğunu en iyi şekilde kendisi ifade edeceğinden yorum çeşitlerinden en isabetli olabileceği düşüncesi vardır.

• Yargısal Yorum

Yargısal yorum, kanunların somut olaylara uygulanması açısından kaçınılmaz bir yorum çeşididir. Genel anlamda mahkemeler tarafından yapılan yorum denilebilir.

Mahkemeler, kanunları yorumlarken somut olay sınırı içerisinde kalmalıdır yani mahkemelerin keyfi bir yetkisi olduğu söylenemez. Bunun haricinde hakimler, kendilerinin veya mahkemelerin yapmış olduğu yargısal yorumlara bağlı değildir, farklı yorumlayabilirler.

• Bilimsel Yorum

Bilimsel yorum, hukuk ile ilgilenen akademik kişilerce belirli bir somut olay olmaksızın soyut çözümlerle yapılan yorum çeşididir. Bağlayıcı olmasa da yargı kararlarına ışık tuttukları kesin olarak söylenebilmektedir.

Yorum Yöntemleri Nelerdir?

Yorum yöntemleri, tarihsel, lafzi, teleolojik, sistematik, kavramcı yorum yöntemleri ve menfaatler içtihadı yöntemi başlıkları altında incelenir.

• Lafzi Yorum Yöntemi

Lafzi yorum metodunda, kanun metninin anlamı tespit edilirken, metinde kullanılan kelimelere ve anlamlarına, cümle içindeki yerlerine, noktalama işaretlerine dikkat edilir ve genel olarak kelimelerin sözlük anlamı ve dilbilgisi kuralları esas alınır.

Bu yöntemde, kanun koyucunun kanun metninde iradesini tam olarak ifade ettiği varsayılır fakat kanun metnindeki kelimelerin anlamı zamanla değişebilmektedir.

• Tarihsel Yorum Yöntemi

Tarihsel yorum yöntemi, metin yorumlanırken, kanun koyucunun hükmü koyduğu zamanki iradesi araştırılarak gerçekleştirilen bir yöntemdir. Yani kanunun şimdiki anlamı aranmaz, tersine kanun koyucunun ne niyetle metni ortaya çıkardığı araştırılır ve buna psikolojik argüman denir.

Kanun metninin ortaya koyulduğu zamanki ihtiyaçlarla günümüz ihtiyaçları sürekli bir değişim hali mevcut olduğundan bağdaşmayabilir.

• Sistematik Yorum Yöntemi

Sistematik yorum anlayışının temelinde, tüm hukuki normların tutarlı bir bütün oluşturacak ve sistematik ilişkilerini keşfedecek şekilde yorumlama fikri yatar. Bu yönteme göre kanun maddesinin anlamı, diğer maddeler karşısındaki ve kanun içindeki durumuna bakılarak yorumlanabilmektedir.

• Teleolojik (Gai, Amaçsal) Yorum Yöntemi

Amaçsal yorum yöntemine göre metinler uygulandığı dönemin ihtiyaçlarına göre yorumlanmalıdır. Bu yöntemin aşırıya kaçılması durumunda yargı organı, kanun koyucunun yetkisini elinden almış olur ve bu da kuvvetler ayrılığı ilkesine aykırılık yaratır.

• Kavramcı Yorum Yöntemi

Kavramcı yorum metodu, norm yorumlanırken somut veya sosyal gerçeklikten ziyade soyut içeriğinden hareket edilmesi gerektiğini savunur. Bu metodun tarafları kavram yaratmaya ve hukukun aynı şekilde yorumlanıp hukukta genelleştirmeye gidilmesi gerektiğine inanmışlardır.

• Menfaatler İçtihadı Yöntemi

Menfaatler içtihadı yöntemine göre hakimin görevi, menfaatleri tatminden ibarettir. Kanunların sosyal gelişmelere uygun yorumlanması gerektiği savunulmuştur.

Yorum Teorileri Nelerdir?

Hukukta yorum teorileri klasik ve realist yorum teorileri olarak incelenmektedir.

• Klasik Yorum Teorisi

Klasik yorum teorisine göre, hakimin görevi yalnızca kanun hükmünü uygulamaktır. Bu teoride uygulanacak hukuk olan hukuk kuralı, hakime önceden verilmiştir. Kanunu yorumlayarak yeni bir anlam yükleyemez yani yaratıcı değil, uygulayıcıdır. Yalnızca kanun maddesinin anlamı açık olmadığı zaman hakim, kanun koyucunun iradesinin ürünü olan bu anlamı yorum yaparak gün ışığına çıkarır.

• Realist Yorum Teorisi

Realist yorum teorisine göre hakim, kanun metnini yorumlamalı ve bu şekilde anlamını belirlemelidir. Yani bu teoriye göre, gerçek kanun koyucu, metnin yazarı değil, yorumcusu olan hakimdir.

Realist teoriye hakim olan belirli ilkeler vardır: Norm, kanunun metni değil, bu metnin anlamıdır. Yani hakimin yorumladığı anlam norm olarak kabul edilir. Hakim yorumlarken normu değil, metni yorumlar. Ve realist teoriye göre yorum kaçınılmazdır. Bir hukuki metin birden fazla norm içerebilmektedir yani birden fazla anlam taşıyabilmektedir. Yorum, metindeki alternatif normlar arasından seçilmiş, uygulanacak olan normdur. Metinler kendilerini yorumlayamazlar dolayısıyla bir yorumcuya ihtiyaç duyulur. Yorumlar ise yorumcuların serbest iradelerinin ürünüdür, yorumcular herhangi bir kurala tabi olmadan metni yorumlamaktadır. 

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER