Haksız Fiil Sorumluluğu Nedir?

Haksız fiil sorumluluğu, bir kişinin hukuka aykırı bir fiili ile başka bir kişiye zarar vermesi durumunda, bu zararı tazmin etmekle yükümlü olduğu bir sorumluluk türüdür. Türk Borçlar Kanunu (TBK) bu sorumluluğu ayrıntılı bir şekilde düzenler.

Haksız Fiil Sorumluluğunun Unsurları Nedir?

Haksız fiil sorumluluğunun doğabilmesi için şu unsurların bir arada bulunması gerekir:

• Hukuka aykırı fiil,
• Zarar,
• Kusur,
• Nedensellik Bağı.

Hukuka Aykırı Fiil

Haksız fiil, hukuk düzeni tarafından izin verilmeyen bir davranıştır. Hukuka aykırılık, kanuna, sözleşmeye veya ahlaka aykırı bir eylemden kaynaklanabilir.

Hukuka aykırılık bulunmayan durumlarda (örneğin meşru savunma), haksız fiil sorumluluğu oluşmaz.

Zarar

Haksız fiil nedeniyle bir kişi maddi (örneğin malvarlığında azalma) veya manevi (örneğin onur kırıcı bir durum) zarar görmelidir. Zarar gerçekleşmezse sorumluluk doğmaz.

Kusur

Haksız fiili işleyen kişi kusurlu olmalıdır (kast veya ihmal ile hareket etmiş olmalıdır). Kusurun bulunmadığı durumlarda (örneğin zorunluluk hali), sorumluluk doğmayabilir.

Nedensellik Bağı

Zarar ile hukuka aykırı fiil arasında bir neden-sonuç ilişkisi bulunmalıdır. Eğer zarar, haksız fiilin sonucu olarak doğmamışsa, sorumluluk oluşmaz.

Haksız Fiil Türleri Nelerdir?

Haksız fiil sorumluluğu, kusur sorumluluğu ve kusursuz sorumluluk olarak iki ana başlık altında incelenir.

Kusur Sorumluluğu (TBK Madde 49) Nedir?

Haksız fiil genel olarak kusura dayalıdır. Kişi, hukuka aykırı bir fiil işleyerek bir başkasına zarar vermişse ve kusurlu ise bu zararı tazminle yükümlüdür.

Kusursuz Sorumluluk Nedir?

Kusursuz sorumluluk halleri, bir kişinin, kusuru bulunmasa bile başkalarına verdiği zarardan sorumlu tutulduğu durumları ifade eder. Bu sorumluluk türü, genellikle zarar verme riskinin yüksek olduğu veya bazı özel durumlarda adaletin gereği olarak uygulanır. Kusursuz sorumluluk, Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) ve ilgili diğer yasalarda düzenlenmiştir.

Kusursuz sorumluluk, şu temel halleri kapsar:

Adam Çalıştıranın Sorumluluğu (TBK Madde 66)

İşverenler, çalışanlarının işlerini yerine getirirken başkalarına verdikleri zararlardan sorumlu tutulurlar.

İşveren, gerekli özeni gösterdiğini veya zararın özen gösterilse bile meydana geleceğini ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir.

Örnek: Bir kargo çalışanının, taşıma sırasında bir müşterinin malını düşürüp kırması durumunda işveren sorumlu olur.

Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu (TBK Madde 67)

Bir hayvanın başkalarına zarar vermesi durumunda, hayvanın sahibi veya onu gözetim altında bulunduran kişi sorumlu tutulur.

Hayvan bulunduran, gerekli özeni gösterdiğini veya zararın öngörülemez bir nedenle meydana geldiğini ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir.

Örnek: Bir köpeğin yoldan geçen birine saldırıp zarar vermesi durumunda, köpeğin sahibi sorumlu olur.

Bina ve Yapı Eserlerinden Sorumluluk (TBK Madde 69)

Bir binanın veya yapı eserinin kusurlu yapımı ya da bakımsızlığı nedeniyle meydana gelen zararlardan, yapı sahibi sorumlu olur.

Yapı sahibi, zararın oluşmaması için gerekli önlemleri aldığını ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir. Örnek: Bir apartmanın balkonundan düşen bir taşın yoldan geçen bir araca zarar vermesi durumunda bina sahibi sorumludur.

Tehlike Sorumluluğu

Tehlike yaratan faaliyetlerden doğan zararlar, faaliyeti gerçekleştirenin kusuru olmasa bile sorumluluk doğurur.

Bu sorumluluk, özellikle teknolojik, sanayi veya diğer tehlikeli faaliyetler için geçerlidir. Örnek: Kimyasal bir tesisin patlaması sonucu çevrede oluşan zarardan tesis sahibi sorumlu tutulur.

Motorlu Araç İşletenin Sorumluluğu (Karayolları Trafik Kanunu)

Motorlu araç sahipleri veya işletenler, araçlarının neden olduğu zararlar nedeniyle kusurları olmasa bile sorumludurlar.

Ancak işleten, zararın mücbir sebepten, mağdurun ağır kusurundan veya üçüncü bir kişinin fiilinden kaynaklandığını ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir. Örnek: Bir otomobilin teknik arıza nedeniyle fren yapamayıp bir yayaya zarar vermesi durumunda, araç sahibi sorumlu tutulur.

Hakkaniyet Sorumluluğu (TBK Madde 65)

Adalet gereği, bazı özel durumlarda zarar veren kişi kusuru bulunmasa bile sorumlu tutulabilir.

Hakkaniyet sorumluluğu, özellikle zarar görenin zararını tazmin etmekte başka bir yolunun olmadığı durumlarda uygulanır. Örnek: Akıl hastası bir kişinin verdiği zarardan, adalet gereği, o kişinin bakımını üstlenen kişiler sorumlu tutulabilir.

Kusursuz Sorumluluktan Kurtulma

Kusursuz sorumlulukta, sorumluluktan kurtulmak ancak şu hallerde mümkün olabilir: 

• Mücbir Sebep
• Zarar Görenin Kusuru
• Üçüncü Kişinin Kusuru

Kusursuz Sorumluluğun Amacı

Kusursuz sorumluluk, sosyal adaleti sağlamak ve tehlikeli faaliyetler yürütenlerin riskleri üstlenmesini temin etmek amacıyla uygulanır. Bu, mağdurun zararını daha etkin şekilde tazmin etmeye yöneliktir.

Haksız Fiillerde Zamanaşımı

Haksız fiilde zamanaşımı, zarar gören kişinin, zarar veren aleyhine dava açma hakkının süreyle sınırlı olduğu durumu ifade eder. Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK), haksız fiilden doğan tazminat talepleri için belirli zamanaşımı süreleri düzenlenmiştir.

Genel Zamanaşımı Süresi:

Haksız fiillerden doğan tazminat talepleri için:

• 2 Yıl: Zarar gören, zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten itibaren 2 yıl içinde dava açmalıdır.
• 10 Yıl: Zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrenememiş olsa bile, fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 yıl içinde dava açma hakkı sona erer.

Özel Zamanaşımı Süreleri:

Bazı durumlarda haksız fiil, aynı zamanda bir suç oluşturuyorsa;

• Daha Uzun Ceza Zamanaşımı Süresi: Eğer fiil, Türk Ceza Kanunu’na göre daha uzun bir zamanaşımı süresine tabi olan bir suç teşkil ediyorsa, bu süre tazminat davası için de uygulanır.

Haksız fiil neticesinde, zarar gören kişi uğradığı zararın tazminini talep edebilir. Türk Borçlar Kanunu’na (TBK) göre, haksız fiil nedeniyle istenebilecek zararlar maddi zararlar ve manevi zararlar olarak ikiye ayrılır.

Haksız Fiilde Tazminat Kalemleri Nelerdir?

Haksız fiil sonucunda zarar gören hem maddi hem de manevi zararlarını talep edebilir.

Maddi Zararlar

Haksız fiil sonucunda malvarlığında meydana gelen azalmalar veya malvarlığının artma olanağının kaybı maddi zarar kapsamına girer.

Maddi zararlar, genellikle şu kalemleri içerir:

Doğrudan Maddi Zararlar

Haksız fiil sonucunda kişinin malvarlığında meydana gelen somut kayıplardır.

Örnek: Bir trafik kazasında aracın hasar görmesi, işyerinin zarar görmesi.

Yoksun Kalınan Kazanç

Haksız fiil nedeniyle zarar görenin kazanç sağlayamaması durumu.

Örnek: Bir iş kazasında sakatlanan işçinin çalışamadığı süre boyunca kaybettiği gelir.

Tedavi Giderleri

Haksız fiil sonucunda meydana gelen bedensel zararlar nedeniyle yapılan tüm sağlık harcamaları.

Örnek: Hastane masrafları, ilaç giderleri, protez masrafları.

Gelecekteki Tedavi Giderleri

Haksız fiilin etkisi gelecekte devam edecekse, ileri tarihlerde yapılacak tedavi masrafları da talep edilebilir.

Örnek: Ameliyat sonrası fizik tedavi masrafları.

Destekten Yoksun Kalma Tazminatı

Bir kişinin ölümü halinde, onun desteğiyle geçinen kişiler, destekten yoksun kaldıkları gerekçesiyle tazminat talep edebilir.

Örnek: Ölen kişinin eşi, çocukları veya bakmakla yükümlü olduğu diğer kişiler.

Manevi Zararlar

Manevi zarar, haksız fiil nedeniyle zarar gören kişinin ruhsal veya duygusal dünyasında meydana gelen olumsuzluklardır.

Bu zararların tazmini, para ödenmesi şeklinde olur ve amaç, zarar görenin acı ve ıstırabını bir nebze olsun hafifletmektir.

Bedensel Zararlar Nedeniyle Manevi Tazminat

Bedensel zarar gören kişi, yaşadığı acı, ıstırap ve psikolojik sıkıntı nedeniyle manevi tazminat talep edebilir.

Ölüm Nedeniyle Manevi Tazminat

Bir kişinin haksız fiil sonucunda hayatını kaybetmesi durumunda, yakınları (örneğin eşi, çocukları, anne ve babası) manevi tazminat talep edebilir.

Şeref ve Haysiyetin Zedelenmesi Nedeniyle Manevi Tazminat

Bir kişinin kişilik haklarına saldırı (örneğin iftira, hakaret) sonucunda manevi tazminat talep etmesi mümkündür.

Tazminatın Belirlenmesi

Tazminat miktarı, zararın boyutuna ve olayın özelliklerine göre hâkim tarafından belirlenir. Maddi tazminatta zararın tam karşılanması hedeflenirken, manevi tazminatta adaletin sağlanması ve mağdurun acısının hafifletilmesi amaçlanır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Mehmet Uğur DUDAKLI