Dinlenme Süreleri
Dinlenme süreleri, işçinin çalışmadan geçirdiği sürelerdir.
İş kanunu işçilere ara dinlenmesi, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günleri, yıllık izin gibi dönemlerde çalışmama hakkı vermiştir.
Ara Dinlenmesi
İşçinin, günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında, o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle çalışma süresine göre belirli bir süreyle dinlendirilmesine ara dinlenmesi denir.
Ara dinlenmesi süresi, işin süresine göre farklılık gösterir.
İşçilere:
- 4 saat veya daha kısa süreli işlerde en az 15 dakika,
- 4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) süreli işlerde en az 30 dakika,
- 7,5 saatten fazla süreli işlerde en az 1 saat ara dinlenmesi verilir. Bu süreler asgari nitelikte olup sözleşmeler ile artırılabilir.
Ara dinlenmesi süreleri kural olarak aralıksız verilir ancak bu süreler, iklim, mevsim, o yerdeki gelenekler ve işin niteliği göz önünde tutularak sözleşmeler ile aralı olarak kullandırılabilir.
Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. Bu nedenle ara dinlenmesinde geçen süreler için işçiye ücret ödenmesi gerekmez.
Hafta Tatili
İşçilere, dinlenme hakkına yönelik, İş Kanunu’nda ve Türk Borçlar Kanunu’ndaki düzenlemelerle haftanın en az 1 günü tatil verilmesi zorunluluğu getirilmiştir.
Türk Borçlar Kanunu’na göre işveren, işçiye her hafta, kural olarak pazar günü veya durum ve koşullar buna imkân vermezse, bir tam çalışma günü tatil vermekle yükümlüdür.
İş Kanunu’na göre de İş Kanunu kapsamına giren işyerlerindeki işçilere tatil gününden önceki iş günlerinde çalışmış olmaları koşuluyla 7 günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme verilir. 24 saatlik süre asgari süredir. İşçiye 24 saatin üzerinde de hafta tatili verilebilir.
İşçiler kural olarak tatilden önceki iş günlerinde çalışmış olmaları koşuluyla hafta tatiline hak kazanırlar. Bazı gün ve süreler, işçi fiilen çalışılmasa dahi çalışılmış günler gibi hesaba katılır. Bu haller:
- Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar ile günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,
- Evlenme, babalık, ölüm gibi mazeret iznindeki süreler,
- 1 haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinler,
- Hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleridir.
Zorlayıcı ve ekonomik bir neden olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde haftanın çalışılmayan günleri de ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır.
Hafta Tatili Ücreti
İşçilere, çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ödenir.
İşçi saat ücreti ile çalışıyorsa hafta tatili ücreti, saat ücretinin 7,5 katıdır.
Hafta tatilinde işçinin çalışması durumunda, fazla çalışma yaptırılmış sayılır ve hafta tatili ücretine ek olarak ücreti %50 artırılarak ödenir.
Fazla çalışma karşılığı olarak alınan ücretler, primler, işyerinin temelli işçisi olarak normal çalışma saatleri dışında hazırlama, tamamlama, temizleme işlerinde çalışan işçilerin bu işler için aldıkları ücretler ve sosyal yardımlar, hafta tatili ücretinin tespitinde hesaba katılmaz. Yani hafta tatili ücreti işçinin çıplak ücreti üzerinden ödenir.
Ulusal Bayram ve Genel Tatiller
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işyerlerinde çalışılıp çalışılmayacağı toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılır. Sözleşmelerde hüküm bulunmaması hâlinde söz konusu günlerde çalışılması için işçinin onayı gereklidir.
İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde çalışan işçilere, kanunlarda Ulusal Bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde çalışmazlarsa, bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretleri tam olarak, tatil yapmayarak çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için bir günlük ücreti ödenir.
Ulusal bayram ve genel tatil günleri ücretleri de çıplak ücret üzerinden ödenir.
İşçilere geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi gerektiği zamanlarda geçici iş göremezlik süresine rastlayan Ulusal Bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, ödeme yapılan kurum veya sandıklar tarafından geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir. Hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilir.
Analık İzinleri
Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 haftalık süreye 2 hafta süre eklenir (10+8 hafta).
Sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktor onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.
Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. Bu süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse doktor raporuyla artırılabilir.
Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren 8 hafta analık hâli izni kullandırılır. Evlat edinme durumunda 8 haftalık izin cinsiyet fark etmeksizin ebeveynlerden birisi tarafından veya tek başına evlat edinme işlemi gerçekleşmişse evlat edinen tarafından kullanılır.
Doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde;
- doğumda 60 gün,
- doğumda 120 gün,
- Sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.
Çoğul doğum hâlinde bu sürelere 30 gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre 360 gün olarak uygulanır. Ebeveynlerden birinin bu şekilde ücretsiz izin kullanması durumunda kadın işçiye ayrıca süt izni verilmez.
Kadın işçilere analık izni bittikten sonra 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler.
Mazeret İzinleri
Mazeret izinleri İş Kanunu’nda düzenlenmiştir.
İşçiye aşağıdaki hallerde işveren tarafından ücretli mazeret izni verilmek zorundadır:
- Evlenmesi veya evlat edinmesi ya da ana veya babasının, eşinin, kardeşinin, çocuğunun ölümü hâlinde 3 gün.
- Eşinin doğum yapması hâlinde ise 5 gün.
- İşçilerin en az %70 oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, 1 yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde 10 güne kadar ücretli izin verilir.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Nesrin KOŞAR
