Danıştay ve Görevleri

Danıştay; Türkiye’nin idari yargı organıdır. İdari davaların bakıldığı mercidir.

Danıştay, idari yargı alanındaki en yüksek görevli idari mahkemedir (Danıştay Kanunu m.1).

Danıştay, temyiz incelemesi yapmak, idare hukukunu ilgilendiren bazı konularda diğer devlet kurumlarına görüş bildirmek ve bazı davalara ilk derece mahkemesi sıfatıyla bakmakla görevlidir.

Danıştay’ın Anayasal ve Kanuni Dayanağı

Danıştay’ın Anayasal ve Kanuni Dayanağını ayrı ayrı incelemek gerekirse;

Danıştay’ın Anayasal Dayanağı

Danıştay, ülkemizde 1924 Anayasası’ndan bu yana var olan anayasal bir kuruluştur.

Danıştay, bir yüksek mahkemedir. Danıştay’a ilişkin temel anayasal düzenlemeler Anayasa’nın 155. maddesinde yapılmıştır. Anayasa’nın 155. maddesindeki düzenlemelerden hareketle, Danıştay’a ilişkin anayasal esasları şu şekilde belirtmek mümkündür:

• Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ayrıca, Danıştay, kanunla gösterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar (AY m. 155/1).
• Danıştay, davaları görmek, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında 2 ay içinde düşüncesini bildirmek, idari uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla görevlidir (AY m. 155/2). O halde, Danıştay’ın yargısal görevlerinin yanında danışma görevleri de vardır.
• Danıştay üyelerinin 3/4’ü, birinci sınıf idari yargı hâkim ve savcıları ile bu meslekten sayılanlar arasından Hâkimler ve Savcılar Kurulu; 1/4’i, nitelikleri kanunda belirtilen görevliler arasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilir (AY m. 155/3).
• Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri ve daire başkanları, kendi üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca üye tamsayısının salt çoğunluğu ve gizli oyla 4 yıl için seçilirler. Süresi bitenler yeniden seçilebilirler (AY m. 155/4).
• Danıştay’ın, kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerinin nitelikleri ve seçim usulleri, idari yargının özelliği, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir (AY m. 155/5).

Danıştay’ın Kanuni Dayanağı

Anayasa’ya göre, Danıştay’ın, kuruluşu, işleyişi, Başkan, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ile üyelerinin nitelikleri ve seçim usulleri, idari yargının özelliği, mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir (AY m. 155/5). Anayasa’nın atıf yaptığı bu kanun, 2575 sayılı Danıştay Kanunu’dur. Bu kanunda yer alan, Danıştay’a ilişkin temel düzenlemeler şu şekildedir:

• Danıştay, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş Yüksek İdare Mahkemesi, danışma ve inceleme merciidir (m. 1).
• Danıştay bağımsızdı Yönetimi ve temsili Danıştay Başkanına aittir (m. 2/1).
• Danıştay’ın yürütmeyle ilgili işleri Cumhurbaşkanlığı aracılığı ile yürütülür (m. 2/2).
• Danıştay meslek mensupları Danıştay Başkanı, Danıştay Başsavcısı, Danıştay başkanvekili, daire başkanları ile üyelerdir (m. 3).
• Danıştay Başkanı, Başsavcı, başkanvekilleri, daire başkanları ve üyeler yüksek mahkeme hâkimleri olarak Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve kanunların kendilerine sağladığı teminat altında görev yaparlar (m. 4).

Danıştay’ın Görevleri

Danıştay’ın görevlerini ayrı ayrı incelemekte fayda bulunmaktadır.

Danıştay’ın Danışmanlık Görevi

Danıştay, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında 2 ay içinde düşüncesini bildirmekle görevlidir (AY m. 155/2, DK m. 23/1-d).

16 Nisan 2017 yılında yapılan halkoylaması ile kabul edilen ve 2018 yılında yürürlüğe giren Anayasa değişikliği ile birlikte, Danıştay’ın şu görevleri ortadan kaldırılmıştır:

• Kanun tasarı ve teklifleri hakkında düşünce bildirmek,
• Tüzük tasarılarını incelemek,
• Cumhurbaşkanı veya Başbakan tarafından gönderilen işler hakkında görüş bildirmek.

Danıştay’ın Yargısal Görevleri

Danıştay’ın Yargısal Görevleri de temyiz mercii, ilk derece mahkemesi ve diğer yargısal görevler olarak ayrıma tabidir.

Temyiz Mercii Olarak Görevleri

Danıştay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı karar ve hükümlerin son inceleme merciidir (AY m. 155/1). Danıştay, kural olarak, temyiz incelemesinde sadece hukuka uygunluk denetimi yapar; yerindelik denetimi yapamaz. Başka bir ifadeyle, Danıştay, temyiz incelemesinde maddi konuları yeniden incelemez, sadece dosya üzerinden kararın hukuka uygun olup olmadığını araştırarak karar verir.

Danıştay’ın temyiz mercii olarak inceleyeceği kararlar genel olarak şunlardır:

• Danıştay dava dairelerinin nihai kararları,
• Bölge idare mahkemelerinin bazı kararları,
• İlk derece mahkemelerinin bazı kararları,
• Danıştay’ın ilk derece mahkemesi olarak baktığı davalarda verdiği kararlar.

İlk Derece Mahkemesi Olarak Görevleri

 Danıştay, kanunla gösterilen belli davalara ilk derece mahkemesi olarak bakar (AY m. 155/1). Danıştay Kanunu ve diğer bazı özel kanunlar uyarınca, Danıştay’ın ilk derece mahkemeleri olarak bakacağı davalar şunlardır:

• Cumhurbaşkanı kararlarına karşı açılacak davalar (DK m. 24/1-a),
• Cumhurbaşkanınca çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri dışındaki düzenleyici işlemlere karşı açılacak davalar (m. 24/1-b),
• Bakanlıklar, kamu kuruluşları veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarınca çıkarılan ve ülke çapında uygulanacak düzenleyici işlemlere karşı açılacak davalar (m. 24/1-c),
• Danıştay İdari Dairesince veya İdari İşler Kurulunca verilen kararlar (idari kararlar) üzerine uygulanan eylem ve işlemlere karşı açılacak davalar (m. 24/1-d),
• Birden çok idare veya vergi mahkemesinin yetki alanına giren işlere karşı açılacak davalar (m. 24/1-e),
• Danıştay Yüksek Disiplin Kurulu kararları ile bu Kurulun görev alanı ile ilgili Danıştay Başkanlığı işlemlerine karşı açılacak davalar (m. 24/1-f),
• Tahkim yolu öngörülmeyen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmelerinden doğan idari davalar (DK m. 24/1),
• Özelleştirme uygulamalarına ilişkin idari davalar (ÖUHK m. 27),
• Hâkimler ve Savcılar Kurulunun meslekten çıkarma kararlarına karşı açılan iptal davaları (HSKK m. 33/5),
• Türk Petrol Kanunu uyarınca, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tarafından alınan başvuru, araştırma izni, arama ruhsatı ve işletme ruhsatından doğan haklara tesir eden kararlara karşı açılacak davalar (TPK m. 20/2).

Danıştay’ın Diğer Yargısal Görevleri

Danıştay’ın temyiz ve ilk derece mahkemesi sıfatlarıyla baktığı işler dışında da yargısal görevleri vardır. Bunları şu şekilde saymak mümkündür:

• İçtihatları birleştirme kararları almak (DK m. 39),
• İdari yargı yerleri arasında çıkan görev ve yetki uyuşmazlıklarını karara bağlamak (m. 27),
• Kamulaştırma çerçevesinde, kamu tüzel kişileri arasındaki taşınmaz mal konusundaki anlaşmazlıkları çözmek (KamK m. 30),
• Belediyeler ile il özel idarelerinin seçimle gelen organlarının organlık sıfatlarını kaybetmeleri hakkındaki istemleri incelemek ve karara bağlamak (DK m. 24/2).

Danıştay’ın Yargısal İç Görev Yapısı

Danıştay’ın yargı görevine ilişkin iç yapılanması şu şekildedir:

• Danıştay Daireleri: Danıştay daireleri, temel yargısal işleri yapan vergi dava daireleri ve idari dava daireleri olmak üzere ikiye ayrılır. İdari dava daireleri ile vergi dava daireleri uyuşmazlığın niteliğine göre kendi aralarında işbölümü yaparak çalışır (2575 sayılı Kanun m.27)
• İdari Dava Daireleri Kurulu: İdari dava daireleri kurulu, İdare mahkemelerinden verilen ısrar kararlarının ve İdari dava dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatıyla verdiği kararlarının temyiz incelemesini yapmakla görevlidir (2575 sayılı Kanun m.38).
• Vergi Dava Daireleri Kurulu: Vergi dava daireleri kurulu, vergi mahkemelerinden verilen ısrar kararlarının ve vergi dava dairelerinin ilk derece mahkemesi sıfatıyla verdiği kararlarının temyiz incelmesini yapmakla görevlidir (2575 sayılı Kanun m.38).
• İçtihatları Birleştirme Kurulu: İçtihatları Birleştirme Kurulu, içtihat birliğini sağlamakla görevli kuruldur. İçtihatları Birleştirme Kurulu, dava dairelerinin veya idari ve vergi dava daireleri kurullarının kendi kararları veya ayrı ayrı verdikleri kararlar arasında aykırılık veya uyuşmazlık görüldüğü veyahut birleştirilmiş içtihatların değiştirilmesi gerekli görüldüğü takdirde, Danıştay Başkanının havalesi üzerine, Başsavcının düşüncesi alındıktan sonra işi inceler ve lüzumlu görürse, içtihadın birleştirilmesi veya değiştirilmesi hakkında karar verir (2575 sayılı Kanun m.39).
• Danıştay Genel Kurulu: Danıştay Genel Kurulu, Danıştay Kanunu ve diğer kanunlarla bu Kurula verilen seçim görevleri ile diğer görevleri yapar. Ayrıca, Danıştay Kanunu’nda öngörülen içtüzük ve yönetmelikleri kabul eder (2575 sayılı kanun m.45)

İdare Hukuku; tarafların hak kayıplarının önüne geçilebilmesi amacıyla her aşamada büyük önem taşımakta ve uzmanlık gerektirmektedir. İdare hukuku alanında yapılacak işlemlerde hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçerek ticaret hukuku alanında tecrübeli avukatlarımızdan hukuki destek alabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN