Ceza Hukukunda Dava ve Cezanın Düşürülmesi

Bazı özel nedenlerin doğması durumunda devlet ile birey arasındaki ceza ilişkisi sona erer. Ceza ilişkisinin sona ermesi iki şekilde olabilir; bunlardan ilki kamu davasının düşmesi diğeri de cezasının düşmesidir.

Sanığın veya Hükümlünün Ölümü

Sanığın ölümü halinde kamu davasının düşürülmesine karar verilir. Ancak, niteliği itibarıyla müsadereye tabi eşya ve maddi menfaatler hakkında davaya devam olunarak bunların müsaderesine hükmolunabilir.

Hükümlünün ölümü, hapis ve henüz infaz edilmemiş adli para cezalarını ortadan kaldırır ancak müsadereye ve yargılama giderlerine ilişkin olup ölümden önce kesinleşmiş bulunan hüküm, infaz olunur.

Af Nedir?

Af, genel ve özel af olarak ikiye ayrılır. Genel affın tüm suçları özel affın ise özel suçları kapsadığı gibi yanlış bir düşünce vardır. Genel af ile özel af arasındaki fark affın sonuçları bakımından ortaya çıkar.

Genel Af

Genel af halinde kamu davası düşer ve hükmolunan ceza tüm neticeleri ile birlikte ortadan kalkar. Genel affa uğramış mahkumiyetler tekerrür hükümlerinin uygulanmasına engeldir. Ancak genel af disiplin cezalarını etkilemez. Genel af toplu veya kısmi olabilir.

Genel af müsadere olunan şeylerin veya ödenen adlî para cezasının geri alınmasını gerektirmez. Ancak önemle belirtmek gerekir ki genel af nedeniyle kamu davasının düşmesi, malların geri alınması ve uğranılan zararın tazmini için açılan şahsi hak davasını etkilemez. Genel af halinde yargılama giderleri sanık veya hükümlüden istenemez. Genel af müessesi kişinin kabulüne bağlı değildir, re’sen uygulanır.

Özel Af

Özel af ile hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesine son verilebilir veya infaz kurumunda çektirilecek süresi kısaltılabilir ya da adlî para cezasına çevrilebilir. Adli para cezaları hakkında özel af çıkarılamaz.

Özel af, toplu veya kısmi olabilir. Hem genel af hem de özel af tüm suçlar veya belirli suçlar hakkında TBMM’nin 3/5 çoğunluğuyla çıkartılabilir. Genel af ile özel af arasındaki fark suçluların sayısı değil sonuçları bakımındandır.

Özel af, genel aftakinin aksine kamu davasını düşürmez, sadece ceza bakımından etki eder.

Özel af mahkumiyeti ortadan kaldırmaz, cezaya bağlı olan veya hükümde belirtilen hak yoksunlukları, özel affa rağmen etkisini devam ettirir. (TCK m. 65/3).

Özel af, müsadere olunan şeylerin veya ödenen adlî para cezasının geri alınmasını gerektirmez; tazminat davasının açılmasını engellemez (TCK m.74/1-2).

Önemle belirtmek gerekir ki Anayasa’nın 169. Maddesi gereği orman suçları hakkında genel veya özel af çıkartılamaz.

TBMM dışında Cumhurbaşkanın da af yetkisi vardır. Cumhurbaşkanı sürekli hastalık, sakatlık veya kocama nedeniyle belirli kişilerin cezalarını hafifletebilir veya kaldırabilir. Cumhurbaşkanının affı özel af niteliğindedir. Özel af kişinin kabulüne bağlı değildir, re’sen uygulanır.

Zamanaşımı

Zamanaşımı, suçun işlenmesinden itibaren belli bir süre geçmesinden sonra devletin dava açmak veya dava sonucunda verilen ezayı infaz etmek ya da müsadere uygulama yetkisinin sona ermesi durumudur.

Dava Zamanaşımı

Suçun işlendiği andan itibaren aşağıdaki sürelerin geçmesiyle kamu davası açılmaz, açılmışsa düşer:

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda 30 yıl
• Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda 25 yıl
• 20 yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda 20 yıl
• 5 yıldan fazla ve 20 yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda 15 yıl
• 5 yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda 8 yıl

Fiili işlediği sırada 12-15 yaş arasında olanlar hakkında, bu sürelerinin yarısının; 15-18 yaş arasında olan kişiler hakkında ise üçte ikisinin geçmesiyle kamu davası düşer.

Dava zamanaşımı süresinin belirlenmesinde dosyadaki mevcut deliller itibarıyla suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleri de göz önünde bulundurulur.

Dava zamanaşımı sürelerinin belirlenmesinde suçun kanunda yer alan cezasının yukarı sınırı göz önünde bulundurulur; seçimlik cezaları gerektiren suçlarda zamanaşımı bakımından hapis cezası esas alınır.

Aynı fiilden dolayı tekrar yargılamayı gerektiren hallerde , mahkemece bu husustaki talebin kabul edildiği tarihten itibaren fiile ilişkin zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlar.Dava zamanaşımı;

• Tamamlanmış suçlarda suçun işlendiği günden,
• Teşebbüs halinde kalan suçlarda son icra hareketinin yapıldığı günden,
• Kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği günden,
• Zincirleme suçlarda son suçun işlendiği günden,
• Çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda, çocuğun 18 yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlar.

İftira suçundan dolayı dava zamanaşımı, mağdurun iftira suçuna konu fiili işlemediğinin sabit olduğu tarihten başlar (TCK m.267/8). Birden çok evlilik, hileli evlilik suçunda dava zamanaşımı evlenmenin iptali kararının kesinleştiği tarihten itibaren işlemeye başlar (TCK m. 230/4).

Türk Ceza Kanunu’nun “Millete ve Devlete Karşı Suçlar” kısmında yazılı 10 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçların yurt dışında işlenmesi halinde dava zamanaşımı uygulanmaz. Yine soykırım, insanlığa karşı suçlarda ve işkence suçunda dava zamanaşımı işlemez. (TCK m. 76/4, m. 77/4).

Dava zamanaşımı re’sen uygulanır, şüpheli veya sanık bundan vazgeçemez.

Dava Zamanaşımı Süresinin Durması

Durmada süre yerinde kalmakta, durma nedeni ortadan kalktığında ise kaldığı yerden devam etmektedir. Aşağıda belirtilen hallerde dava zamanaşımı durur.

• Soruşturma ve kovuşturma yapılmasının, izin veya karar alınması veya diğer bir mercide çözülmesi gereken bir meselenin sonucuna bağlı bulunduğu hallerde; izin veya kararın alınmasına veya meselenin çözümüne veya kanun gereğince hakkında kaçak olduğu hususunda karar verilmiş olan suç faili hakkında bu karar kaldırılıncaya kadar dava zamanaşımı durur.
• Uzlaştırma süresince dava zamanaşımı durur.
• Kamu davasının açılmasının ertelenmesinde, erteleme süresince dava zamanaşımı durur.
• Hükmün açıklamasının geri bırakılmasında, denetim süresinde dava zamanaşımı durur.

Dava Zamanaşımı Süresinin Kesilmesi

Dava zamanaşımı kesildiğinde tekrar başa dönülür ve süre yeniden işlemeye başlar ancak kesilme halinde zamanaşımı süresi ilgili suça ilişkin olarak Kanunda belirlenen sürenin en fazla yarısına kadar uzar. Örneğin 8 sene dava zamanaşımı süresi olan bir suçta kesilme halinde zamanaşımı süresi en fazla 4 sene uzayabilir.

Aşağıdaki hallerin varlığı halinde dava zamanaşımı süresi kesilmiş olur:

• Şüphelilerden birinin ifadesinin alınması.
• Şüpheli veya sanıklardan birinin hakim veya mahkeme huzurunda sorguya çekilmesi.
• Şüpheli veya sanıklardan biri hakkında tutuklama kararının verilmesi.
• Suçla ilgili olarak iddianame düzenlenmesi.
• Sanıklardan bir kısmı hakkında da olsa mahkumiyet kararı verilmesi.

Ceza Zamanaşımı

Ceza zamanaşımı kamu davasını düşürmez ve mahkumiyeti ortadan kaldırmaz; sadece infazı engeller. Aşağıdaki yazılı cezalar belirtilen sürelerin geçmesiyle infaz edilemez:

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda 40 yıl
• Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda 30 yıl
• 20 yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda 24 yıl
• 5 yıldan fazla ve 20 yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda 20 yıl
• 5 yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda 10 yıl

Fiili işlediği sırada 12-15 yaş arasında olanlar hakkında, bu sürelerinin yarısının; 15-18 yaş arasında olan kişiler hakkında ise üçte ikisinin geçmesiyle ceza infaz edilemez.

Türk Ceza Kanunu’nun “Millete ve Devlete Karşı Suçlar” kısmında yazılı yurt dışında işlenmiş suçlar dolayısıyla verilmiş 10 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda zamanaşımı uygulanmaz.

Türleri başka başka cezaları gerektiren hükümler en ağır ceza için konulan sürenin feçmesiyle infaz edilemez. Ceza zamanaşımı, hükmün kesinleştiği veya infazın herhangi bir suretle kesintiye uğradığı günden itibaren işlemeye başlar ve kalan ceza miktarı esas alınarak süre hesaplanır.

Ceza zamanaşımı re’sen uygulanır, hükümlü bundan vazgeçemez.

Ceza Zamanaşımın Kesilmesi

Mahkumiyet hükmünün infazı için yetkili merci tarafından hükümlüye kanuna göre yapılan tebligat veya bu maksatla hükümlünün yakalanması ceza zamanaşımını keser.

Bir suçtan dolayı mahkum olan kimse üst sınırı 2 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren kasıtlı bir suç işlediği takdirde, ceza zamanaşımı kesilir.

Türk Ceza Kanunu zamanaşımının durmasını kabul etmemiştir.

Müsadere Zamanaşımı

Müsadere ilişkin hüküm kesinleşmeden itibaren 20 yıl geçtikten sonra infaz edilemez.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN