Ceza Hukukundaki Yaptırımlar

Ceza hukuku, suç işleyen bireylere yönelik devlet tarafından uygulanan hukuki yaptırımların bütününü kapsar. Bu yaptırımlar, toplumun düzenini korumak, suç işleyen kişileri caydırmak ve benzeri suçların önüne geçmek amacıyla devreye sokulur.

Ceza hukuku bağlamında yaptırımlar temel olarak iki ana başlık altında incelenir:

• Cezalar,
• Güvenlik tedbirleri.

Ceza Türleri

Türk Ceza Kanunu’na göre yaptırımlar, iki temel kategoriye ayrılır: cezalar ve güvenlik tedbirleri.

Cezalar, suç işleyen kişilerin cezalandırılması amacıyla uygulanırken, güvenlik tedbirleri toplumun güvenliğini sağlama ve suç işleme potansiyeli olan bireyleri kontrol altına alma amacını güder. Cezalar ise kendi içinde ikiye ayrılır: hapis cezası ve adli para cezası.

Cezalar

Ceza, bir suç işleyen kişinin kusuruna uygun olarak kanunla belirlenmiş, mahkemeler tarafından verilen yaptırımlardır. Cezaların temel amacı, hem suç işleyen kişiyi suçtan caydırmak (özel önleme) hem de topluma suç işlemenin sonuçlarını göstererek caydırıcı bir etki yaratmaktır (genel önleme).

Bu iki önleme, cezanın birey üzerinde suçtan vazgeçirme etkisini ve toplum üzerindeki caydırıcı rolünü ifade eder.

Cezanın bazı temel özellikleri şunlardır:

• Suç ve ceza ilişkisi: Ceza ancak bir suç işlenmesi halinde uygulanabilir. Yani, bir suçun işlenmiş olması cezanın şartıdır.
• Toplumsal tepki: Suç, bireyin topluma karşı işlediği bir eylemken, ceza toplumun bireye karşı verdiği bir tepkidir.
• İntikam niteliği: Ceza, suçun karşılığı olarak uygulanması nedeniyle bir tür toplumsal intikam niteliği taşır.
• Kanunilik ilkesi: Cezalar, ancak kanunla öngörülmüşse uygulanabilir. Bu, keyfi cezalandırmanın önüne geçmeyi amaçlar.
• Şahsilik ilkesi: Ceza, yalnızca suçu işleyen kişiye verilebilir; başka bir kişi, failin suçu nedeniyle cezalandırılamaz.
• Caydırıcılık ve ıslah edicilik: Cezalar hem caydırıcı olmalı hem de suçlunun topluma yeniden kazandırılması amacıyla ıslah edici nitelikte olmalıdır.

Hapis Cezası

Hapis cezası, suç işleyen bireyin özgürlüğünün belirli bir süreyle veya hayatı boyunca kısıtlanmasını ifade eder. Bu ceza türü, suçun ağırlığına ve failin kusuruna göre değişiklik gösterir.

Hapis cezaları, işlenen suçun niteliğine göre üç ana kategoriye ayrılır:

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası: Suçlunun hayatı boyunca ağır koşullarda hapsedilmesiyle uygulanan en ağır ceza türüdür. Genellikle soykırım, insanlığa karşı işlenen suçlar ve kasten öldürme gibi ağır suçlar için verilir.
• Müebbet hapis cezası: Suçlunun ömrü boyunca hapis kalmasını öngören, ancak belirli şartlarda koşullu salıverilmesine olanak tanıyan ceza türüdür. Cinsel saldırı, devletin birliğine ve ülke bütünlüğüne karşı işlenen suçlar gibi ciddi suçlar için uygulanır.
• Süreli hapis cezası: Hükümlünün belirli bir süre özgürlüğünden mahrum bırakılmasıdır. Bu ceza, mahkeme tarafından belirlenir ve en fazla 40 yıl olabilir.

Adli Para Cezası

Adli para cezası, suç işleyen bireyin devlete belirli bir miktar para ödemesini gerektiren bir ceza türüdür. Bu miktar, mahkeme tarafından, işlenen suçun niteliğine ve failin mali durumuna göre belirlenen gün sayısının, her gün için ödenecek tutarla çarpılması suretiyle hesaplanır. Ödenmeyen adli para cezaları, hapis cezasına çevrilebilir.

Güvenlik Tedbirleri

Ceza hukukunda güvenlik tedbirleri, suç işleyen veya suç işlemeye eğilimli bireylerin toplum için oluşturduğu tehlikeyi önlemek amacıyla alınan önlemlerdir.

Güvenlik tedbirleri, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu‘nun 53 ila 60. maddelerinde düzenlenmiştir ve cezanın yanı sıra veya ondan bağımsız olarak uygulanabilir. Bu tedbirlerin amacı, suçlunun tekrar suç işlemesini önlemek ve toplumun güvenliğini sağlamaktır.

Güvenlik tedbirlerinin temel amacı, cezadan farklı olarak suçlunun kusurunu cezalandırmak değil, suç işleme tehlikesini ortadan kaldırmaktır. Bu tedbirler, failin tehlikelilik derecesine göre şekillenir ve kişiyi topluma kazandırmayı hedefler.

Türk Ceza Kanunu’na göre güvenlik tedbirleri şu şekilde sıralanabilir:

• Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma: Suç işleyen kişinin belirli haklarının, örneğin seçme ve seçilme, kamu görevinde bulunma veya silah bulundurma haklarının kısıtlanmasıdır.
• Eşya müsaderesi: Suçta kullanılan ya da suçtan elde edilen eşyaların devlete geçirilmesidir.
• Kazanç müsaderesi: Suçtan elde edilen veya elde edilmeye teşebbüs edilen kazancın devlete aktarılmasıdır.
• Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri: Suç işleyen veya korunmaya muhtaç çocuklara yönelik alınan eğitim, bakım ve denetim tedbirleridir.
• Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri: Akıl hastalığı olan ve suç işlemiş kişilerin tedavi altına alınması amacıyla uygulanan tedbirlerdir.
• Suçta tekerrür ve özel tehlikeli suçlulara yönelik tedbirler: Tekrarlayan suç işleyen ya da toplum için özel tehlike arz eden suçlulara yönelik denetim ve meslekten men gibi tedbirlerdir.
• Sınır dışı edilme: Yabancı uyruklu suçluların Türkiye’den çıkarılmasıdır.
• Tüzel kişiler hakkında güvenlik tedbirleri: Suç işleyen tüzel kişilerin faaliyetlerinin durdurulması veya kapatılması gibi tedbirlerdir.

Sonuç

Ceza hukukunda yaptırımlar, suç işleyen kişileri cezalandırmak, toplumu korumak ve bireyleri suça karşı caydırmak amacıyla uygulanır.

Cezalar, suçlunun kusuruna uygun olarak belirlenirken, güvenlik tedbirleri toplumu suçun doğurabileceği risklerden korumayı hedefler. Bu sistem, bireylerin ıslah edilerek topluma kazandırılmasını sağlamayı ve genel olarak suç oranını düşürmeyi amaçlar.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR