Adli Yargı ile İdari Yargı Arasındaki Uyuşmazlıklar
Adli yargı düzeni ile idari yargı düzeni arasında ortaya çıkan görev ve hüküm uyuşmazlıklara ilişkin çözümler şu şekillerde gerçekleştirilir:
Uyuşmazlık Mahkemesi
Değişik yargı düzenleri yani adli ve idari yargı düzenleri içinde yer alan mahkemeler arasında ortaya çıkan görev uyuşmazlıkları bu amaçla kurulmuş bulunan Uyuşmazlık Mahkemesi tarafından kesin olarak karara bağlanmaktadır.
Uyuşmazlık Mahkemesi bir nevi hakem gibidir. Çünkü adli ve idari yargı düzenleri arasında Anayasa ve kanunlarla yapılmış olan görev dağılımı konusunda bir uyuşmazlık çıktığında bunu çözen nihai ve tek mercidir. Dolayısıyla Uyuşmazlık Mahkemesi bu rolüyle yargı düzenleri arasında görev paylaşımı yapmaktadır.
Ancak Uyuşmazlık Mahkemesinin tek görevi bu değildir. Uyuşmazlık Mahkemesi bunun yanında hüküm uyuşmazlıklarını da çözmektedir.
Bu durumda ise tıpkı bir ilk ve son derece mahkemesi gibi uyuşmazlığı esastan çözmektedir. Dolayısıyla Uyuşmazlık Mahkemesi yalnızca hakem gibi değil bazen de hâkim gibi hareket etmektedir.
Görev Uyuşmazlıkları
Görev yani yargı yolu uyuşmazlıkların maksat bir davanın hangi yargı düzeninin görevine girdiği konusunda adli yargı yerleri ile idari yargı yerleri arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklardır.
Bu türden uyuşmazlıkların, olumlu ve olumsuz olmak üzere iki şekilde ortaya çıkabilmesi mümkündür.
Adli ve idari yargı mercileri arasında ortaya çıkan görev uyuşmazlıklarının çözümü Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu hükümlerine göre Uyuşmazlık Mahkemesi’nce sağlanmakla birlikte kimi uyuşmazlıkların çözümü içinse özel kurallar getirilmiştir.
Örneğin diğer mahkemelerle Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında Anayasa Mahkemesi’nin kararı esas alınır. Ayrıca Anayasa Mahkemesi’nin Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalarda ve siyasi partilerin kapatılması davalarında uyuşmazlık çıkarılamaz.
Olumlu Görev Uyuşmazlığı
Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu olumlu görev uyuşmazlığını iki farklı şekilde tanımlamıştır:
- Kanun’un 10’uncu maddesinde yer alan düzenlemeye göre olumlu görev uyuşmazlığından maksat, “adli veya idari yargı merciinde açılmış olan davada ileri sürülen görev itirazının reddi üzerine ilgili Başsavcı tarafından görev konusunun incelenmesinin Uyuşmazlık Mahkemesi’nden istenmesidir.”
- Kanun’un 17’nci maddesinde ise, “olumlu görev uyuşmazlığı; adli ve idari yargıya bağlı ayrı iki yargı merciine açılan ve tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davalarda bu yargı mercilerinin her ikisinin kendilerini görevli sayan kararlar vermiş olmaları durumunda meydana gelir” şeklinde bir düzenlemeye yer verilmiştir.
- Olumlu görev uyuşmazlığına ilişkin bu ikinci düzenlemenin öngördüğü durumun gerçekleşmesi olanaksız değilse bile hayli güçtür. Buna rağmen aynı dava iki ayrı yargı yerinde açılmış olur ve her iki yargı yeri de davaya bakmanın kendi görevine girdiğine karar verirse olumlu görev uyuşmazlığı çıkmış olur.
- Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu’na göre bu takdirde olumlu görev uyuşmazlığının giderilmesini isteyen taraf, karşı taraf sayısından iki fazla düzenleyeceği dilekçe ile bu yargı mercilerinden birine başvurabilir. Başvurulan yargı mercii dilekçeyi, alınan cevapları ve varsa ekleri ile dava dosyalarını, Uyuşmazlık Mahkemesi’ne gönderir ve görevli yargı merciinin belirlenmesini ister. Bu takdirde her iki yargı mercii de davanın görülmesini geri bırakır; zamanaşımı süreleriyle öbür kanuni veya hâkim tarafından verilen süreler, işin yeniden incelenmesine başlanacağı güne kadar durur.
- Olumlu görev uyuşmazlığı yukarıda anlatılandan ziyade Kanun’un 10’uncu maddesinde düzenlenen şekliyle çıkabileceği için bunun nasıl giderileceği üzerinde durmak daha doğru olacaktır. Ayrıca belirtmek gerekir ki 10’uncu maddede düzenlenen olumlu görev uyuşmazlığının giderilmesi yöntemiyle 17’nci maddede düzenlenen olumlu görev uyuşmazlığının giderilmesi yöntemi kısmen farklı esaslara bağlanmıştır.
Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarmanın Koşulları
Olumlu görev uyuşmazlığı çıkarılabilmesi için her şeyden önce adli veya idari yargı yerinde açılmış bir dava bulunmalıdır.
İkinci bir şart ise görev itirazında bulunulmuş olmalıdır, yani davaya bakan mahkemenin görevsiz olduğu ileri sürülmüş olmalıdır. İşin mahiyeti gereği bunu davalının ileri sürmesi beklenir. Görevsizlik itirazında bulunabilmek belli bir süreyle sınırlandırılmıştır. Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu’nun 10’uncu maddesine göre, görev itirazının, hukuk mahkemelerinde en geç birinci oturumda, idari yargı yerlerinde ise dilekçe ve savunma evresi tamamlanmadan yapılmış olması şarttır.
Son bir şart olarak da mahkeme uyuşmazlığı kendi görevinde sayarak görevsizlik itirazını reddetmiş olmalıdır.
Olumlu Görev Uyuşmazlığı Çıkarılması Yöntemi
Görev itirazında bulunan kişi veya makam, itirazın reddine ilişkin kararın verildiği tarihi izleyen günden, şayet bu kararın tebliği gerekiyorsa tebliğ tarihini izleyen günden başlayarak on beş gün içinde, uyuşmazlık çıkarılmasını istemeye yetkili makama (ilgili Başsavcıya) sunulmak üzere iki nüsha dilekçeyi itirazı reddeden yargı merciine verir.
Uyuşmazlık çıkarma konusunda dilekçe ile ekleri kendisine ulaşan yetkili makam (ilgili Başsavcı), gerekirse dilekçedeki veya eklerindeki eksiklikleri tamamlattıktan sonra, uyuşmazlık çıkarmaya yer olmadığı sonucuna varırsa veya yapılan başvuruda 12’nci maddenin birinci fıkrasında öngörülen sürenin geçirilmiş olduğunu tespit ederse, istemin reddine karar verir.
Uyuşmazlık çıkarılmasını gerekli gördüğü durumlarda ilgili Başsavcı, dilekçe ve eklerinin kendisine ulaştığı tarihten itibaren en geç on gün içinde düzenleyeceği gerekçeli düşünce yazısını, kendisine gönderilen dilekçe ve ekleri ile birlikte Uyuşmazlık Mahkemesi’ne yollar ve ayrıca Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başvurduğunu ilgili yargı merciine hemen bildirir. Bu takdirde ilgili yargı mercii, 18’inci maddede öngörüldüğü şekilde davanın görülmesini geri bırakır.
Uyuşmazlık Mahkemesi Kararlarını Bekleme ve Sürelerin Durması
Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başvurulduğu resmi yazı ile kendisine bildirilen yargı mercii, görev konusunda Uyuşmazlık Mahkemesi’nce bir karar verilinceye kadar davanın görülmesini geri bırakır. Bu takdirde zamanaşımı süreleriyle öbür kanuni veya hâkim tarafından verilen süreler, işin yeniden incelenmesine başlanacağı güne kadar durur.
Bir davada uyuşmazlık çıkarılması için yalnız bir kez başvurulabilir.
Uyuşmazlık Mahkemesine Başvurunun Mahkemelerce Verilmiş Olan Koruma Tedbirleri Üzerinde Etkisi
Kanun’un 22’nci maddesine göre, hukuk davalarında adli veya idari yargı mercilerince verilmiş bulunan ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz ve özellikle yürütmenin durdurulması kararları, Uyuşmazlık Mahkemesi’nin kararına kadar geçerli kalacağı gibi bu kararları veren yargı merciinin görevsizliğine ilişkin Uyuşmazlık Mahkemesi kararlarının davacıya bildirilmesinden sonra da görevi belli edilen yargı merciince kaldırılmadıkça, altmış gün süre ile devam eder.
Olumsuz Görev Uyuşmazlığı
Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu’na göre, olumsuz görev uyuşmazlığı bulunduğunun ileri sürülebilmesi için adli ve idari yargı mercilerinden en az ikisinin tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davada kendilerini görevsiz görmeleri ve bu yolda verdikleri kararların kesin ve kesinleşmiş olması gerekir (m.14).
Olumsuz Görev Uyuşmazlığı Çıkarmanın Koşulları
Olumsuz görev uyuşmazlığı çıkarılabilmesi için her şeyden önce ortada iki görevsizlik kararı bulunmalıdır.
Ayrıca bu görevsizlik kararlarının da farklı yargı düzenleri içinde yer alan mahkemelerce verilmiş olması gerekir.
Diğer bir şart olarak olumsuz görev uyuşmazlığı çıkarılabilmesi için bu kararların her ikisinin de kesinleşmiş olması gerekir.
Son şart olarak, görevsizlik kararı verilen davaların tarafları, konusu ve sebebi aynı olmalıdır.
Olumsuz Görev Uyuşmazlığı Çıkarılması Yöntemi ve Süresi
Olumsuz görev uyuşmazlıklarında dava dosyaları, son görevsizlik kararını veren yargı merciine, bu kararın kesinleşmesinden sonra taraflardan birinin istemi üzerine, ilk görevsizlik kararını veren yargı merciine ait dava dosyası da temin edilerek Uyuşmazlık Mahkemesi’ne gönderilir ve görevli yargı merciinin belirlenmesi istenir (m.15). Mahkeme, gerekli gördüğü hallerde ilgili Başsavcıların görüşünü de alarak, görevli yargı merciini belirten kararını verir (m.16).
Olumsuz görev uyuşmazlığının süresi ile ilgili kanunda bir hüküm yoktur. En erken ikinci uyuşmazlık kararının kesinleşmesinden itibaren başvurulabilir. En geç ise genel zamanaşımı süresi (10 yıl) içinde başvurulabileceği ileri sürülmektedir.
Görev Uyuşmazlığı Çıkmadan Uyuşmazlık Mahkemesine Başvurulması
Bir davaya hangi yargı düzeni içindeki mahkemece bakılacağı sorusuna bir an önce cevap bulabilmek için başka bir çözüm yolu daha getirilmiştir. Örneğin adli yargı yerince verilen görevsizlik kararı üzerine idari yargı yerinde açılan davada burası da kendisini görevsiz görürse davayı bu nedenle reddetmek yerine görevli yargı yerinin belirlenmesi için Uyuşmazlık Mahkemesi’ne başvurabilir (m.19).
Hüküm Uyuşmazlıkları
Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu’nun 24’üncü maddesine göre, adli veya idari yargı mercileri tarafından, görevle ilgili olmaksızın kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş, aynı konuya ve sebebe ilişkin, taraflarından en az biri aynı olan ve kararlar arasındaki çelişki yüzünden hakkın yerine getirilmesi olanaksız bulunan hallerde hüküm uyuşmazlığının varlığı kabul edilir.
Hüküm uyuşmazlığının giderilmesini ilgili kişi veya makam isteyebilir. Bu halde olumsuz görev uyuşmazlığının çıkarılması ile ilgili 15 ve 16’ncı maddelerdeki usul kuralları uygulanır (24/2).
Uyuşmazlık Mahkemesi, hüküm uyuşmazlıklarının çözümünde, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun, Uyuşmazlık Mahkemesi Kanunu’na aykırı olmayan hükümlerini uygulamak suretiyle anlaşmazlığın esasını da karara bağlar. Uyuşmazlık Mahkemesi, hüküm uyuşmazlıklarını dosya üzerinde inceleyerek karara bağlar. Gerekli gördüğü hallerde veya istek üzerine tarafları dinleyebilir (m.25).
İdare Hukuku; tarafların hak kayıplarının önüne geçilebilmesi amacıyla her aşamada büyük önem taşımakta ve uzmanlık gerektirmektedir. İdare hukuku alanında yapılacak işlemlerde hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçerek ticaret hukuku alanında tecrübeli avukatlarımızdan hukuki destek alabilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN
