Ceza Muhakemesi Şartları Nelerdir?

Ceza muhakemesi şartları şu şekilde inceleyebiliriz.

Dava koşulları nedir?

İzin nedir?

İzin, bir suçun faili olan şahıs hakkında kamusal iddia makamının yetkili idari makamlardan soruşturma yapılması ve kamu davası açılabilmesi adına kamu yararının bulunduğu ve bu sebep ile kamu davasının açılmasının uygun olduğunu belirttiği beyandır.

• Hâkim ve savcıların görevleri esnasında işlenen suçlardan dolayı haklarında soruşturma, inceleme yapılması HSK’nın ilgili dairesinin teklifi ile Adalet Bakanı’nın iznine bağlıdır.
• Cumhurbaşkanına hakaret edilmesi halinde bu suç sebebi ile kovuşturma yapılabilmesi Adalet Bakanı’nın iznine
• Noterlerin görev esnasında işlediği suçlardan ya da görevinden kaynaklı olan doğan suçlarda kovuşturma yapılabilmesi Adalet Bakanlığı’nın iznine tabii olup bu husus Noterlik Kanun’da düzenlenmiştir.
• Avukatların görev esnasında işlediği suçlardan ya da görevinden kaynaklı olan doğan suçlarda kovuşturma yapılabilmesi Adalet Bakanlığı’nın iznine bağlıdır.

İstem ve Şikâyet nedir?

İstem yani talep ceza davasının kamusallığı ilkesinin istisnası olan hususlar için soruşturma ya da kovuşturma yapılması adına savcıdan iddianame düzenlemesi ve dava açmasının talep edilmesidir. Talep halinde ise savcı iddianame düzenlemek ve dava açmak zorundadır. Talepte bulunacak olan resmi makam kural olarak Adalet Bakanlığıdır. İstem için belirli bir süre öngörülmemiş olmakla birlikte istemin geri alınamayacağı açıkça belirtilmiştir. İstem ile şikâyet arasındaki temel farklardan birisi bu husustur. Önemli bir diğer temel fark ise şikâyet üzerine savcının dava açma zorunluluğu olmamasına karşın istem üzerine savcı dava açma mecburiyetindedir. İstem üzerine dava açıp açmama konusunda savcının takdir yetkisi yoktur. Şikâyet altı aylık hak düşürücü bir süreye bağlanmış olmasına karşın istem herhangi bir süreye bağlı değildir.

Şikâyete tabii suçlar nedeni ile suçtan zarar gören kişinin, fail hakkında yargılamanın yapılabilmesi adına soruşturma ve kovuşturmanın yapılmasını yetkili makamlardan talep etmesi şikâyet olarak nitelendirilmektedir. Savcının re’sen soruşturma yetkisinin varlığı halinde suçtan zarar görenin daha çok mağdur olacağının düşünüldüğü durumlarda şikâyete bağlı suçlar devreye girer. Nispi şikâyete bağlı suçlar, faille mağdur arasındaki yakınlık sebebi ile şikâyete bağlı suç haline gelenlerdir. Mutlak şikâyete bağlı suçlar ise ne olursa olsun şikâyete bağlıdır. Şikayete bağlı suçlar için şikayet hakkının kullanımı hak düşürücü bir süreye bağlıdır.

Mütalaa nedir?

Mütalaa, savcının kesin görüşüdür. Savcı tüm delilleri ve verileri değerlendirip inceledikten sonra görüşünü karar aşamasında bildirir. İddianame ve mütalaa birbirine çok karıştırılan kavramlar olmasına karşın aynı hususu ifade etmemektedirler. İddianame bir şüpheyi, mütalaa ise kesin görüşü ifade eder. Mütalaaya şüphe ile hâsıl olan şüpheyi açıklığa kavuşturmak için ihtiyaç duyulmaktadır. Mütalaa savcının kesin görüşü olması sebebi ile davanın sonucunu etkilemektedir. İddianame ise suç henüz kesinlik kazanmamıştır.

Başvuru nedir?

Başvuru yani müracaat, bazı suçlar için devletin ilgili makamlarının ya da yabancı devletlerin yaptığı şikâyettir. Başvurunun bir süresi olmamakla birlikte her başvuru dava açmayı zorunlu kılmaz. Başvuru ve istemin en büyük farkı budur.

Seçim dokunulmazlığının bulunması nedir?

Seçim dokunulmazlığının bulunması, seçim ile ilgili meselelerle görevli kimselerin oy kullanılan gün ve ondan önceki yirmi dört saat içinde işledikleri seçim suçlarından ötürü yapılacak soruşturmalar seçim tutanağının düzenlendiği günün ertesinde başları. Oy verme günü ile ondan önceki üç gün içerisinde seçmenin oy verme özgürlüğü kısıtlanamaz.

Dava süresi nedir?

Dava süresi, davanın açılabilmesi için riayet edilmesi gereken süredir. Basılmış eserler ve Basın Yasası’nda öngörülen suçlar için süre dört ayken diğer basılmış eserler yönünden altı aydır.

Kesin hüküm ve derdest dava bulunmaması nedir?

Kesin hüküm ve derdest dava bulunmaması, sanık için aynı suçtan daha önce verilmiş bir hükmün olmaması ya da o suç sebebi ile derdest davanın olmaması halidir. Sanık hakkında aynı suç sebebi ile kesin hüküm ya da derdest dava var ise yeni açılan davanın reddine karar verilecektir.

Ön ödeme ve uzlaştırmanın gerçekleşmemesi nedir?

Ön ödeme, ön ödemeye tabii suçlarla ilgili failin ödeme yapmasıdır. Ön ödeme veya uzlaştırma gerçekleşmişse kamu davası açılmayacaktır. Aksi hallerde kamu davasının açılması mevzu bahis olabilmektedir.

Yeni kanıt bulunması nedir?

Yeni kanıt bulunması, şüpheli hakkında kovuşturmaya yer olmadığına dair verilen karardan sonra aynı suç sebebi ile yeterli şüphe oluşturacak delillerin bulunmasıdır.

Yargılama koşulları nedir?

Sanığın hazır bulunması nedir?

Sanığın hazır bulunmadığı hallerde de kamu davası açılabilir ama yargılama yapılabilmesi için sanığın hazır bulunması gerekmektedir. Eğer sanık hazır bulunmuyorsa mahkeme sanığın hakkında zorla getirilme veya yakalama emri verebilir. Gaip kişi hakkında duruşma yapılamaz fakat mahkeme kanıtların kaybolmaması adına ele geçirilmesi ve korunması için gerekli işlemleri ifa eder. Kaçak konumunda olan sanık hakkında yapılır fakat daha önce sorgusu yapılmamış ise CMK hükmü gereğince sanık hakkında mahkûmiyet kararı verilemez. Gaiplikte sanığa ulaşılamamışken sanığın yokluğu hallerinde ise sanığa ulaşılmaktadır. Sanığın yokluğunda mahkûmiyet dışında bir karar verilecekse ifadesinin alınması şartı aranmaz yokluğunda da dava bitirilebilir. Sanığın istinabe ile sorguya çekilebilmektedir. Ancak söz konusu cezanın alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren bir suç olmamalıdır.

Sanığın akıl hasta olmaması nedir?

Suçu işledikten sonra akıl hastası olan ve hastalığı sebebi ile savunmasını yapamayacak duruma gelmesi sebebi ile kamu davası açılabilir ancak yargılama yapılamaz. Sanık suçu işlediği esnada akıl hastası ise tedavinin sonucu beklenmez. İlgili yargılama yapılarak akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri uygulanır.

Yasama dokunulmazlığının bulunması nedir?

Yasama dokunulmazlığı, milletvekilleri ve milletvekili olmayan bakanlar hakkında görevlerini sürekli bir şekilde ifa etmeleri amacı ile sınırlı sayıdaki ceza muhakemesi işlemlerinin haklarında uygulanamamasıdır. Haklarında yakalama, soruşturma, yargılama yapılabilmesi için TBBM tarafından dokunulmazlığın kaldırılmasına karar verilmesi gerekmektedir.

Bekletici sorun çözümü nedir?

Bekletici sorun, yargılama sırasında ortaya çıkan ve bu davanın sonucunu etkileyecek başka bir mahkemenin görev alınana giren sorunun görevli yargılama makamı tarafından çözümlenmesini beklemektir. Yargılama makamı tarafından söz konusunu sorun çözülene kadar mahkeme yargılamaya ara verir. Nispi muhakeme halleri ise bekletici sorunun istisnasıdır.

Muhakeme koşullarının sonuçları nedir?

Soruşturma evresi nedir?

Soruşturma evresi, suç şüphesinin öğrenilmesi ile başlayıp iddianamenin kabulüne kadar geçen evredir. Bu aşamada iddia makamı deliler kaybolmadan veya yok edilmeden ivedilikle onları toplar ve yargılamanın yapılması için gerekli faaliyetleri yürütür. İddia makamı bu faaliyetleri yürütürken suç şüphesini araştırır, araştırma sonucundan suçun varlığına ilişkin yeterli şüpheye ulaşırsa iddianame düzenleyerek kamu davasının açılmasını sağlar.

İddia makamı suç şüphesi hakkında işlem yapılmasına gerek görmemesi ya da ihbar ve şikâyetin soyut nitelikte olması halinde soruşturma yapılmasına yer olmadığına ilişkin karar verir. Soruşturma yapılmasına yer olmadığına dair verilen karar ile üzerine suç şüphesi itham edilen kişiye şüpheli sıfatı verilmez. İddia makamı suç şüphesini araştırırken SYOK kararı vermemiş ve şüpheli hakkındaki suç şüphesine ilişkin yeterli delile ulaşamamış ise kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verir. Kovuşturmaya yer olmadığına dair verilen kararda şüpheli hakkında soruşturma yapışmıştır ancak kamu davası açılmamış olur soruşturma yapılmasına yer olmadığına ilişkin verilen karar ile arasındaki en önemli fark budur. SYOK ve KYOK kararlarına karşı tebliğ edildikten itibaren 15 gün içerisinde karara itiraz etme hakkı bulunmaktadır. İtiraz hakkının kullanılmaması durumunda ya da itirazın reddedilmesi durumunda verilen kararlar kesinleşir.

Kovuşturma evresi nedir?

Kovuşturma evresi, soruşturma evresinde yeterli şüphe oluştuktan sonra şüpheli hakkında düzenlenen iddianamenin kabulü ile başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar geçen evredir. Hakkında suç şüphesi bulunan sanığın suç oluşturan söz konusu fiili işleyip işlemediği araştırılır.

Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Fatma Mislina DİNÇER