Haczedilemeyen Mallar
İcra hukuk sistemimize göre icra takibi yapan alacaklı borçlunun mallarının haczedilip satılmasıyla alacağına kavuşur. Kural olarak borçlunun tüm mal ve alacaklarından borcuna yetecek kadarı haczedilir. Ancak bazı malların haczi mümkün değilken bazı mallar ise kısmen haczedilebilmektedir. Haczedilemeyen ya da kısmen haczedilebilen mal ve alacaklar İcra ve İflas Kanunu ile bazı özel kanunlarda belirtilmiştir.
Borçlu ve alacaklı bazen haciz işleminden önce borçlunun haczedilemeyen mallarının da haczinin mümkün olacağına dair sözleşme yapmaktadırlar. Hacizden önceki dönemde yapılan bu sözleşmeler geçersizdir. Ancak borçlu haciz sırasında ya da hacizden sonraki bir zamanda belirli bir mal, hak veya ücretin haczedilmezliğinden feragat edebilir. Borçlu açıkça feragat edebileceği gibi haczi caiz olmayan bir mal, hak veya ücretin haczedilmesine karşı şikayet hakkını kullanmadığı takdirde zımnen feragat etmiş olur. Feragat sadece o alacaklı için hüküm ifade eder, başka bir alacaklı o mal, hak veya ücrete haciz koydurmak isterse borçlu haczedilemez mal olduğunu ileri sürebilir. Ancak borçlu daha sonra iflas ederse haczedilmezlikten feragat edilen mal, hak veya ücret iflas masasına girer; haczedilemez mal olduğu iddiası iflas masasına karşı ileri sürülemez.
Bir malın haczedilip haczedilemeyeceğine haczi yapan icra müdürü kadar verir. Alacaklı ya da borçlu icra müdürünün malların haczedilip haczedilemeyeceği hakkındaki kararlarına karşı şikayet yoluna başvurabilirler. Borçlunun haczedilemez malının haczedilmesi halinde şikayet yedi günlük süreye tabidir. Ancak devletin, malı devlet malı sayılan kurumların mallarının ve kamu tüzel kişilerinin mallarının haczedilemez olması kamu düzeni ile ilgi olduğu için bu malların haczi halinde süresiz şikayet yoluna başvurulabilir.
Bazı hallerde aslında haczedilemez olan mallar haczedilebilmektedir. Bu duruma şöyle bir örnek verilebilir; borçlunun hali hazırda oturduğu ev haline uygun evden çok daha fazla niteliklere sahip ve evin bedelinin yüksek olması halinde ev haczedilip satılır ve satış bedelinden borçluya haline münasip bir ev alabileceği kadarı verilir.
A. Tamamı Haczedilemeyen Mal ve Haklar
- MADDİ HUKUKA GÖRE DEVREDİLEMEDİĞİ İÇİN HACZEDİLEMEYEN MALLAR VE HAKLAR
- Kişiye bağlı haklar,
- Oturma (sükna) hakkı,
- Diğer irtifak hakları,
- Manevi tazminat alacakları,
- Aile yurdu eklentileri,
- Ölünceye kadar bakma alçağı ve
- Ana ve babanın çocuğun malları üzerindeki hakları haczedilemez.
- İCRA VE İFLAS KANUNU’NA GÖRE HACZEDİLEMEYEN MAL VE HAKLAR
- Devlet malları ve özel kanunlarda haczi caiz olmayan mallar,
- Ekonomik faaliyeti sermayesinden çok beden gücüne dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya,
- Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için gerekli eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması halinde bunlardan biri,
- Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zorunlu olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alet ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları,
- Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları
- Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsul için lazım olan tohumluğu,
- Borçlu bağ, bahçe veya meyve veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alet ve edevat,
- Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin geçimi için zaruri olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları,
- Borçlar Kanunu’nun 510’uncu maddesi mucibince haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan kaydı hayatla iratlar,
- Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malul olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri,
- Askeri malullerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri,
- Bir muavenet sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar,
- Vücut veya sıhhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak mutazarrırın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar,
- Borçlunun haline münasip evi ve
- Öğrenci bursları haczedilemez.
YARGITAY 12.HUKUK DAİRESİ 2013/11614 E, 2013/20163 K, 30.05.2013 T ÖZETİ: Borçlunun ve ailesinin geçimini sağlaması için yeterli arazi miktarı ile arazi üzerinde yetiştirilebilen üründe dikkate alınarak borçlunun İİK kapsamında faaliyetlerini sürdürebilmesi için traktöre ihtiyacı olup olmadığı, ihtiyacı varsa şikayete konu traktörün kıymeti ve borçlunun haline münasip traktörü alabilmesi için gerekli bedel tespit ettirildikten ve traktör haline münasip ise üzerindeki haczin kaldırılmasına, traktörün kıymeti borçlunun haline münasip traktörün bedelinden fazla ise satılmasına, satış bedelinden yukarıda nitelikleri belirlenen traktörü alabilmesi için gerekli olan paranın borçluya bırakılmasına, kalanın alacaklıya ödenmesine karar verilmesi gerekir. … Karar: Şikayetçi müvekkilinin çiftçilikle iştigal etmesine rağmen bir adet traktörünün haczedildiğini, haciz işleminin İİK.’nun 82/4.maddesine aykırı olduğunu iddia ederek haczin kaldırılmasını talep etmiş, mahkemece traktörün sermaye ağırlıklı olması nedeniyle İİK.’nun 82/4.maddesi kapsamına girmediği gerekçesiyle şikayetin reddine karar verilmiştir. İİK.’nun 82.maddesinin birinci fıkrasında “Aşağıdaki şeyler haczolunamaz” denildikten sonra aynı fıkranın 4. bendinde “Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; …..” denilmiştir.İİK.’nun 82.maddesine 02.07.2012 tarihinde 6352 sayılı kanunun 16. Maddesiyle eklenen ikinci fıkrada ise “Birinci fıkranın (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek satılır.” hükmüne yer verilmiş ve bu düzenleme 05.07.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. İİK’nın 82/1.maddesinin 4.bendi ve 82/2. maddesine göre, “Borçlu çiftçi ise, kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi, çift hayvanları, nakil vasıtaları, diğer eklenti ve ziraat aletleri….” haczedilemez. Borçlunun bu maddeden yararlanabilmesi için asıl mesleğinin çiftçilik olması ve bilfiil bu işi yapması gerekir. Anılan maddeye göre haczedilmemesi gereken taşınır ve taşınmaz malları ve miktarları tespit edilirken, borçlunun ve ailesinin geçimi için zorunlu olup olmadığı ile tarımsal faaliyetini sürdürebilmesi için gerekli olup olmadığı hususunun göz önünde tutulması gerekmektedir. Traktör de bir ziraat aletidir ve haczi konusunda da belirtilen bu ilke geçerlidir. Bu gün ülkemizde kara sabanla çiftçilik yapan çok az sayıda insan kalmıştır. Kara saban çağdaş bir tarım aleti olmadığı gibi hayvanlarla nakil yapılması da çağdaş bir yöntem değildir. Bu itibarla teknolojideki gelişmeler nedeniyle verimliliği, kaliteyi ve kârlılığı arttıran, ekonomik hayata artı değerler kazandıran makinelerde çiftçilerimiz için bir ihtiyaçtır. İİK.’nun 82.maddesinin 2.fıkrası gereğince ekonomik hayatın sürekliliği, borçların bir an evvel ödenmesi, çiftçinin kendisinin ve ailesinin sağlık içinde yaşamlarını sürdürebilmesi, çiftçilik mesleğinin devamı için zorunlu, vazgeçilmez, çağın koşullarına uygun alet, edevat, makine ve benzer vasıtaların makul kıstaslar dahilinde haczedilmezlik kuralı kapsamında değerlendirmesi gerekmektedir. Bu nedenle İİK.’nun 82/2.maddesi gereğince traktöründe çiftçiler için zorunlu nakil ve ziraat aleti olduğu ve haczedilmezlik kuralına göre değerlendirilmesi gerektiği konusunda Dairemizde yeniden oluşan görüş doğrultusunda içtihat değişikliğine gitmek gerekmiştir. Bir traktörün borçlunun haline uygun olup olmadığı adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki “aile” terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar. Mahkemece, şikayetçinin çiftçilik mesleğini devam ettirebilmesi için bu mesleği icra ettiği arazinin miktar ve vasfı da dikkate alınarak traktöre ihtiyacı olup olmadığı, ihtiyacı varsa şikayete konu traktörün kıymeti ve borçlunun haline münasip traktörü temin etmesi için gerekli bedel bilirkişilere tespit ettirildikten sonra, haczedilen traktörün kıymeti bundan fazla ise satılmasına karar verilmeli ve satış bedelinden yukarıda nitelikleri belirlenen traktör için gerekli olan miktar borçluya bırakılmalı, kalanı alacaklıya ödenmelidir. Bu kıstasları aşan nitelik ve evsaftaki traktör ise maddede öngörülen amaca aykırıdır. Borçlunun büyük ölçekte tarım arazisine sahip olması çok sayıda traktöre sahip olmasını gerektirmediği gibi çok vasıflı ve birden fazla traktöre sahip olması da maddenin amacına aykırıdır. O halde mahkemece; Dairemizin yeni oluşturulan içtihadı doğrultusunda, borçlunun ve ailesinin geçimini sağlaması için yeterli arazi miktarı ile arazi üzerinde yetiştirilebilen üründe dikkate alınarak borçlunun İİK.’nun 82.maddesinin 1. fıkrasının 4.ve 7. bentleri kapsamında faaliyetlerini sürdürebilmesi için traktöre ihtiyacı olup olmadığı, ihtiyacı varsaşikayete konutraktörün kıymeti veborçlunun haline münasip traktörü alabilmesi için gerekli bedel bilirkişilere tesbit ettirildikten ve traktör haline münasip ise üzerindeki haczin kaldırılmasına, traktörünkıymeti borçlunun haline münasip traktörün bedelinden fazla ise satılmasına, satış bedelinden yukarıda nitelikleri belirlenen traktörü alabilmesi için gerekli olan paranın borçluya bırakılmasına, kalanın alacaklıyaödenmesine karar verilmesi gerekirkeneksik inceleme ile yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir. Sonuç: Borçlunun temyiz itirazlarının kabulü ile mahkeme kararının yukarıda yazılı nedenlerle İİK’nun 366 ve HUMK’nun 428. maddeleri uyarınca BOZULMASINA, ilamın tebliğinden itibaren 10 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 30.05.2013 gününde oybirliği ile karar verildi. |
- ÖZEL KANUNLAR GEREĞİ HACZEDİLEMEYEN MAL VE HAKLAR
- Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumunca verilen burs-kredi ve nakdî yardımlar,
- SGK’ dan bağlanan emekli aylıkları (nafaka borçları haczedilebilir),
- Yola çıkmaya hazır gemi,
- Telekomünikasyon hizmetleri ile ilgili abonelere tahsis edilen numara ve hatlar,
- Vatana hizmet tertibi nedeniyle bağlanan aylıklar,
- İlama bağlı nafaka alacakları,
- Sendika malları,
- Sosyal Güvenlik Kurumu’nun taşınır, taşınmaz malları ve bankalardaki mevduatı dahil her türlü hak ve alacağı,
- Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu malları,
- Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu malları,
- Kamulaştırmasız el atma sebebiyle doğan tazminatın tahsili için idarelerin mal, hak ve alacakları ve
- Katma Değer Vergisi Mükelleflerinin Ödeme Kaydedici Cihazları Kullanmaları Mecburiyeti Kanunu’na göre kullanılan ödeme kaydedici cihazlar ilgilinin gelir veya kurumlar vergisi yükümlülüğü sona ermedikçe haczedilemez.
B. Kısmen Haczedilmeyen Mal ve Haklar
- Maaş ve her çeşit ücretler,
- İntifa hakkının kullanılmasından elde edilen hasılat,
- İlama bağlı olmayan nafaka alacakları ve
- Emekli Sandığı tarafından sağlanan gelirler
tamamen haczedilemezler. Haczi gerçekleştiren icra müdürü borçlu ve ailesinin geçimi için gerekli kısmı bırakarak kalanı haczeder ancak herhalde en az ¼’ünü haczetmek zorundadır.
Borçlunun ücreti üzerinde birden fazla haciz varsa bunlar konuluş tarihlerine göre sıralanır ve önce haciz koyduranın alacağı bitmeden diğerine sıra geçmez.
İşçilerin aylık ücretlerinin ¼’ünden fazlası haczedilemez.
