Hukuk Muhakemesinde Dava Ve Taraf Ehliyeti
Bir davada davacı ve davalı adı altında iki taraf yer alır. Yazımızda bu tarafların ehliyetini inceleyeceğiz.
Taraf Ehliyeti Nedir?
Taraf ehliyeti, davada taraf olarak bulunabilme ve yargılama hukuku haklarından yararlanabilme ehliyetidir. Taraf ehliyeti aynı zamanda hak ehliyetinin usul hukukundaki yansımasıdır.
Taraf ehliyeti bir dava koşuludur. Bu sebepten ötürü mahkeme yargılamanın her aşamasında bu durumu re’sen gözetir ve taraflar her zaman ehliyetsizlik iddiasında bulunabilir.
Gerçek Kişilerde Taraf Ehliyeti
Gerçek kişiler, sağ doğmak koşulu ile ana rahmine düştüğü andan itibaren taraf ehliyetine sahiptir.
Medenî haklardan yararlanma ehliyetine sahip olan, davada taraf ehliyetine de sahiptir. (HMK m. 50)
Çocuk hak ehliyetini, sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak elde eder.(TMK m. 28)
Ölüm ile de kişilik son bulacağından taraf ehliyeti de sona erer. Bu bakımdan ölmüş kişiye karşı dava açılamaz. Fakat dava devam ederken taraflardan birisi ölürse, duruma göre mirasçılarına karşı davaya devam edilebilir. Bu durum şöyle belirlenir;
- Yalnızca ölmüş kimseyi ilgilendiren davalar, tarafın ölümü ile konusuz kalır. Bu bakımdan ölenin kişiliğine sıkı sıkıya bağlı ve malvarlığına konu olmayan davalar yalnız öleni ilgilendiren dava olarak nitelendirilir.
- Yalnızca öleni ilgilendirmeyip, mirasçılarının malvarlığını etkileyen davalarda ise davaya mirasçılara karşı devam edilebilir.
Tüzel Kişilerde Taraf Ehliyeti
Kişi veya mal toplulukları, tüzel kişilik kazandıktan sonra hak ehliyetine sahip olurlar. Bu bakımdan bu kişiler, istisnalar dışında, gerçek kişiler gibi haklara ve borçlara ehil olacağından davalarda taraf sıfatına da sahip olurlar.
Dava Ehliyeti Nedir?
Dava ehliyeti, bir davayı yürütebilme ve usuli işlemleri yapabilme ehliyetidir. Fiil ehliyetinin usul hukukundaki karşılığı dava ehliyetidir.
Gerçek Kişiler Bakımından Dava Ehliyeti
Medeni hukuk bakımından fiil ehliyetine sahip kişiler dava ehliyetine de sahip sayılmaktadır. Ayırt etme gücüne sahip ve kısıtlı olmayan her ergin kişinin fiil ehliyeti vardır.
Tam dava ehliyetine sahip kişiler kendi davasını açıp takip edebilir.
Sınırlı dava ehliyetinde ise kişiler kural olarak dava ehliyetine sahip değildir fakat bazı istisnalarda bu ehliyete sahiptir. Bu istisnalar şöyledir;
- Ayırt etme gücüne sahip küçük ya da kısıtlılar kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarından doğan uyuşmazlıklarda dava ehliyetine sahiptir.
- Ayırt etme gücüne sahip küçük veya kısıtlılar, bir mesleğin veya sanatın gerektirdiği işlerden doğan uyuşmazlıklarda dava ehliyetine sahiptir.
- Ayır etme gücüne sahip küçük veya kısıtlılar, kendilerine tasarruf hakkı verilmiş bir alacak veya maldan doğan uyuşmazlıkta dava ehliyetine sahiptir.
Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişiler tam ehliyetsiz sayılır ve bu kişilerin dava ehliyeti bulunmamaktadır.
Tüzel Kişilerde Dava Ehliyeti
Tüzel kişilerin fiil ehliyeti ve dava ehliyeti vardır. Bu bakımdan hem özel hukuk tüzel kişileri hem de Devlet tüzel kişiliği ve kamu kurumları gibi kamu tüzel kişilerinin de dava ehliyeti vardır. Dava ehliyetine sahip olan tüzel kişiler yetkili organları tarafından temsil edilir.
Dava Ehliyetine Sahip Olmayan Kişinin Temsili
Medenî hakları kullanma ehliyetine yani dava ehliyetine sahip olmayanlar davada kanuni temsilcileri tarafından temsil edilir. Dava ehliyetsizliğine sahip kişiler adına yasal temsilcileri dava açabilir. Bu kişilere karşı dava açılırsa onları yasal temsilcileri temsil eder. Fakat kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar bakımından, ehliyetsiz kişinin çıkarı zorunlu kılmadıkça yasal temsilci bu konularda onun adına dava açamaz.
Sınırlı dava ehliyetsizi kişiler için ise yukarıda saydığımız istisnalar dışında yasal temsilcileri dava açabilir ve davalarını takip eder.
Kişilerin yasal temsilcileri veli, vasi ve kayyımdır. Vasinin, vesayet altındaki kişi adına dava açabilmesi için sulh hukuk mahkemesinden husumet izni alması gerekir. Vasi tarafından vesayet altındaki kişiye dava açılabilmesi için ise vesayet altındaki kişiye kayyım atanması gerekir.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Furkan DİLER
