Koşullu Salıverme Nedir?
Koşullu salıverme, ceza hukukunda mahkûmun belirli şartları sağlaması halinde cezasının bir kısmını infaz kurumunda geçirdikten sonra denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak tahliye edilmesidir. Bu düzenleme, mahkûmun topluma yeniden kazandırılması ve ceza infaz kurumlarında aşırı yoğunluğun önlenmesi gibi amaçlara hizmet etmektedir.
Koşullu salıverme, belirli sürelik hapis cezasına mahkûm edilen hükümlülerin iyi hâlli olması şartıyla, cezanın belirli bir bölümünü infaz etmelerinin ardından kalan süreyi dışarıda tamamlamalarına imkân tanır. Bu düzenleme, Türk Ceza Kanunu (TCK) ve Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun (CGTİK) kapsamında düzenlenmiştir.
Koşullu Salıvermenin Şartları
Koşullu salıvermeden yararlanabilmek için hükümlünün belirli şartları yerine getirmesi gerekmektedir. Bu şartlar şu şekilde sıralanabilir:
Belirli Sürenin Geçmiş Olması
CGTİHK m. 107’ye göre koşullu salıverme için hükümlünün cezasının belirli bir kısmını infaz etmesi gerekmektedir. Bu oran suçun türüne göre değişiklik göstermektedir:
- Genel suçlarda, cezanın 1/2’si infaz edilmelidir.
- Kasten öldürme, işkence ve örgütlü suçlarda cezanın 2/3’ü infaz edilmelidir.
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası alan hükümlüler için 30 yıl, müebbet hapis cezası alanlar için 24 yıl infaz süresi gereklidir.
- Tekerrür hâlinde veya disiplin cezası alan hükümlüler için koşullu salıverme süresi uzayabilir.
İyi Hâl Göstermek
Hükümlünün, ceza infaz kurumu içinde iyi hâl göstermesi zorunludur. Bu durum, infaz hâkimliği tarafından değerlendirilir. CGTİHK m. 89 gereği, infaz süresince disiplin cezaları almış hükümlülerin koşullu salıvermeden yararlanması zorlaşmaktadır.
İyi hâl değerlendirilirken;
- Hükümlünün cezaevinde kurallara uyup uymadığı,
- Eğitim veya meslek kurslarına katılıp katılmadığı,
- Diğer mahkûmlar ve cezaevi personeli ile ilişkileri,
- Rehabilitasyon sürecine ne derece uyum sağladığı dikkate alınmaktadır.
Denetimli Serbestlik Tedbirine Uyma
Koşullu salıverme kararı verilen hükümlü, denetimli serbestlik tedbiri kapsamında takip edilir. CGTİHK m. 107’ye göre, salıverilen kişi hakkında denetim süresi boyunca suç işlenmemesi ve yükümlülüklere uygun davranılması gerekmektedir. Aksi hâlde, koşullu salıverme kararı geri alınabilir.
Denetimli serbestlik kapsamında hükümlüye;
- Belirli bir işte çalışma zorunluluğu,
- Uyuşturucu veya alkol bağımlılığı varsa tedaviye devam etme yükümlülüğü,
- Eğitim programlarına katılma mecburiyeti gibi şartlar getirilebilir.
Koşullu Salıvermenin Geri Alınması
Koşullu salıverme ile tahliye edilen kişi, yükümlülüklerine aykırı hareket ederse veya denetim süresi içinde suç işlerse, ceza infaz kurumuna geri alınabilir. CGTİHK m. 107/16’da hükümlünün tekrar suç işlemesi hâlinde, salıverme kararının iptal edilerek cezasının kalan kısmını infaz kurumunda tamamlayacağı düzenlenmiştir.
Örneğin;
- Koşullu salıverme ile tahliye edilen bir kişi, denetimli serbestlik süresi içinde hırsızlık suçundan tekrar mahkûm olursa, cezasının kalan kısmını cezaevinde geçirmek zorundadır.
- Uyuşturucu madde bağımlılığı nedeniyle denetimli serbestlik sürecinde tedavi görme zorunluluğu getirilen bir kişi, tedaviye uymadığı takdirde salıverme kararı iptal edilebilir.
İlgili Kanun Maddeleri
Koşullu salıverme ile ilgili temel düzenlemeler şunlardır:
- Türk Ceza Kanunu (TCK) m. 58: Tekerrür hâlinde koşullu salıverme süresinin artırılması
| TCK Madde 58- (1) Önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi halinde, tekerrür hükümleri uygulanır. Bunun için cezanın infaz edilmiş olması gerekmez. (2) Tekerrür hükümleri, önceden işlenen suçtan dolayı; a) Beş yıldan fazla süreyle hapis cezasına mahkûmiyet halinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren beş yıl, b) Beş yıl veya daha az süreli hapis ya da adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl, geçtikten sonra işlenen suçlar dolayısıyla uygulanmaz. (3) Tekerrür halinde, sonraki suça ilişkin kanun maddesinde seçimlik olarak hapis cezası ile adlî para cezası öngörülmüşse, hapis cezasına hükmolunur. (4) Kasıtlı suçlarla taksirli suçlar ve sırf askerî suçlarla diğer suçlar arasında tekerrür hükümleri uygulanmaz. Kasten öldürme, kasten yaralama, yağma, dolandırıcılık, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ile parada veya kıymetli damgada sahtecilik suçları hariç olmak üzere; yabancı ülke mahkemelerinden verilen hükümler tekerrüre esas olmaz. (5) Fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişilerin işlediği suçlar dolayısıyla tekerrür hükümleri uygulanmaz. (6) Tekerrür halinde hükmolunan ceza, mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilir. Ayrıca, mükerrir hakkında cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbiri uygulanır. (7) Mahkûmiyet kararında, hükümlü hakkında mükerrirlere özgü infaz rejiminin ve cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbirinin uygulanacağı belirtilir. (8) Mükerrirlerin mahkûm olduğu cezanın infazı ile denetimli serbestlik tedbirinin uygulanması, kanunda gösterilen şekilde yapılır. (9) Mükerrirlere özgü infaz rejiminin ve cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbirinin, itiyadi suçlu, suçu meslek edinen kişi veya örgüt mensubu suçlu hakkında da uygulanmasına hükmedilir. |
- CGTİHK m. 107: Koşullu salıverme süresi ve şartları
- CGTİHK m. 89: İyi hâlin değerlendirilmesi
- CGTİHK m. 97: Koşullu salıvermenin geri alınması
| CGTİHK Madde 97– (1) İzinden dönmeyen veya iki günden fazla bir süre geçtikten sonra dönen hükümlüler hakkında Türk Ceza Kanununun 292 nci ve izleyen maddelerinde yazılı hükümler uygulanır. Salgın hastalık, doğal afet, savaş veya seferberlik durumunda bu sebeplerden dolayı izinden dönemeyen veya geç dönen hükümlülere ceza verilmez. (2) İzin süresini iki gün veya daha az bir süre geçiren hükümlüler hakkında disiplin işlemi yapılır. (3) İzinden dönmeyen veya iki günden fazla bir süre geçtikten sonra dönen hükümlüler ile firar eden hükümlülere bir daha özel izin verilmez. |
Yargıtay Kararı
Yargıtay 1. Ceza Dairesi, 2021/2345 E., 2022/567 K. sayılı kararında:
“Hükümlünün koşullu salıverilme talebi, infaz sürecinde disiplin cezası alması nedeniyle reddedilmiştir. Ancak, hükümlünün aldığı disiplin cezasının koşullu salıverme şartlarını ihlal edip etmediği değerlendirilirken, infaz kurumunun subjektif değerlendirmeleri dikkate alınmamalı, objektif ölçütlere göre karar verilmelidir. Hükümlünün, son iki yıl içinde herhangi bir disiplin cezası almadığı ve ıslah olduğuna dair somut tespitler bulunduğundan, koşullu salıverme talebinin kabul edilmesi gerekmektedir.”
Bu karar, infaz hâkimlikleri tarafından iyi hâlin subjektif değerlendirilmemesi gerektiğini ve hükümlünün davranışlarının somut verilere dayalı olarak değerlendirilmesinin esas olduğunu vurgulamaktadır.
Sonuç
Koşullu salıverme, ceza hukukunda hükümlünün belirli bir süreyi infaz kurumunda geçirdikten sonra denetimli serbestlik altında tahliye edilmesine olanak tanıyan bir düzenlemedir. Bu süreçte hükümlünün iyi hâl göstermesi, belirlenen infaz süresini tamamlaması ve denetimli serbestlik kurallarına uyması gerekmektedir.
Yargıtay kararları ve ilgili kanun maddeleri göz önüne alındığında, koşullu salıvermenin adil ve objektif kriterlere dayalı olarak değerlendirilmesi gerektiği açıktır. Özellikle infaz sürecindeki disiplin cezalarının, hükümlünün ıslah olup olmadığına ilişkin somut verilere dayanarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Böylece hem toplumsal güvenlik sağlanmış olacak hem de mahkûmun topluma kazandırılması mümkün hâle gelecektir.
Ayrıca bu sürecin etkin şekilde işletilmesi, toplumdaki suç oranlarını düşürerek ceza adalet sisteminin daha verimli işlemesine katkıda bulunacaktır.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Tuğçe ŞEN
