Acele Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, devletin Anayasa’dan aldığı yetkiye dayanarak tek taraflı ve kamu gücüyle gerçekleştirdiği, mülkiyet hakkını doğrudan etkileyen idari bir işlemdir. Kamulaştırma için vatandaşın onayı gerekmez. Ancak kamulaştırma istemeyen veya belirlenen kamulaştırma bedelini uygun bulmayan malikin, kamulaştırma bedeline itiraz etme hakkı ve dava sürecine dahil olarak bedeli artırma imkanı bulunmaktadır.
Acele kamulaştırma, 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun 27. maddesinde düzenlenmiş olan olağanüstü bir prosedürdür. Acele kamulaştırmada, bedel tespiti dışında normal kamulaştırma işlemlerinin uzun süren kısımları ertelenir. Taşınmaz maliklerine bildirim yapılmadan ve pazarlık olmadan taşınmaza el konulur. Amacı, idarenin (devletin) hızlı bir şekilde taşınmaza el koymasıdır.
Acele kamulaştırma işleminde, normal kamulaştırmadan farklı olarak, gecikmenin önemli kamu zararına veya kamu düzeninin bozulmasına neden olacak bir durumun varlığı gerekmektedir. Son 20 yılda ülkemizde acele kamulaştırma davaları; HES projeleri, kentsel dönüşüm uygulamaları, sanayi bölgelerinin oluşturulması gibi sebeplerle büyük ölçüde artmıştır.
Acelelik Kararının Sınırları Nelerdir?
Belirsiz ve genel nitelikte, ölçüsüz “Acelelik Kararı” verilemez. Danıştay, herhangi bir kurum tarafından yapılacak tüm kamulaştırma işlemlerinde acele kamulaştırma hükümlerinin uygulanmasını sağlayacak genel nitelikte kararların alınamayacağına, bu durumun mülkiyet hakkının korunması, kullanılması ve sınırlandırılması yönünde belirsizlik yarattığına karar vermiştir. Özellikle “Acelelik Kararı”nın mülkiyet hakkına ölçüsüz ve keyfi müdahalesinin önüne geçmeyi hedeflemiştir. Kamu yararı ile bireylerin hak ve özgürlükleri arasında denge sağlanması yargısal denetimin amaçlarından biridir.
“Acelelik Kararı”nda, kamulaştırmaya konu taşınmazların her birinin ayrı ayrı belirtilmesi zorunludur. Danıştay, Bakanlar Kurulu tarafından alınan “Acelelik Kararları”nda, acele kamulaştırmaya konu taşınmazların kamulaştırma sebepleriyle birlikte ayrı ayrı belirtilmesi gerektiği kararını almıştır.
Bakanlar Kurulu tarafından “Acelelik Kararı”nın verilebilmesi için olağanüstü bir durumun var olması gerekir. Bu kararın alınabilmesi, Kamulaştırma Yasasının 27. maddesinde belirtilen özel ve istisnai koşulların varlığına bağlıdır. Ayrıca, kararın kamu yararı amacıyla alınmış olması ve somut, tatmin edici gerekçelere dayanması gerekmektedir.
Acele Kamulaştırmanın Şartları Nelerdir?
Acele kamulaştırma kararının verilebilmesi aşağıdaki şartlara bağlıdır:
Yurt Savunması İhtiyacının Ortaya Çıktığı Durumlar
Savaş veya seferberlik halleri, ya da savaş gerektirebilecek olağanüstü durumlarda, kamu yararı nedeniyle taşınmazlar üzerinde acele kamulaştırma kararı alınabilir.
Cumhurbaşkanlığınca Acelelik Kararı Alınacak Haller
Cumhurbaşkanlığınca, kamu düzeninin korunması amacıyla acele kamulaştırma kararı verilebilir. Bu yetki daha önce Bakanlar Kuruluna aitti, ancak şimdi yalnızca Cumhurbaşkanlığına özgülenmiş ve başka bir idareye devredilemez.
Özel Kanunlarda Öngörülen Olağanüstü Durumlar
Özellikle ekonomik konularla ilgili durumlarda, özel kanunlarda öngörülen olağanüstü ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde acele kamulaştırma kararı alınabilir.
Acele Kamulaştırma Kararından Sonra Ne Olur?
Cumhurbaşkanlığı tarafından acele kamulaştırmaya karar verilmesinin ardından idare, ilgili taşınmazda acele kamulaştırma yapılacağına dair tapuya şerh koydurur. Daha sonra idare tarafından oluşturulan kıymet takdir komisyonu, ilgili taşınmaza bir bedel biçer.
İdare, taşınmazın malikini pazarlığa çağırabilir. Ancak acele kamulaştırmada idarenin pazarlığa çağırması zorunlu değildir. Mülkiyetin çabukça el değiştirmesi amacıyla bu yönteme başvurabilir. Eğer taraflar arasında anlaşma sağlanırsa, taşınmazın mülkiyeti idareye geçer.
Ancak anlaşma sağlanamazsa; idare, acele el koyma kararı ve bedel tespiti için mahkemeye başvurur. Bu işlemin ardından, asliye hukuk mahkemesine verdiği dilekçede ilgili taşınmazın değerinin belirlenerek acele el koymaya izin verilmesini talep eder.
Acele Kamulaştırma Kararına İtiraz Edilebilir Mi?
Acele kamulaştırmada Bakanlar Kurulu’nun acelelik kararına itiraz edilebilir. Acele kamulaştırma sürecinde Bakanlar Kurulu’nun almış olduğu “Acelelik Kararına” ilişkin Danıştay, bu kararın genel düzenleyici nitelikte bir karar olduğunu belirtmiştir. Danıştay, dava açma süresinin de buna göre belirlenmesi gerektiğini vurgulamıştır.
Ayrıca, bu karara karşı Danıştay, ilgililerin dava açma süresinin ilan tarihinden itibaren başlayacağını, dava açma süresini yeniden başlatacak bir uygulama işlemi tesis edildiği takdirde, davacı tarafından uygulama işlemi ile birlikte Bakanlar Kurulu Kararına karşı yasal süre içinde dava açılabileceğini belirtmiştir. İlanı gereken düzenleyici işlemlere karşı dava açma süresi, ilan tarihini izleyen günden başlayarak altmış gündür.
Danıştay, kamulaştırma kararının hukuka aykırı bulunup iptal edilmesi durumunda, ilgili kamulaştırma kararına ilişkin verilen acelelik kararının da yasal dayanağının kalmaması sebebiyle iptaline karar verilmesi gerektiği şeklinde karar vermiştir.
Acele Kamulaştırma Kararının İptali Davası Nedir?
Bakanlar Kurulunun aldığı acelelik kararına dayalı acele kamulaştırma kararlarının iptali, ilgililer tarafından talep edilebilir. Anayasa’nın 125. maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır.
Anayasa’nın bu açık hükmü gereğince, Bakanlar Kurulunun aldığı kararlar yargı denetimine tabidir. Ancak belirtmek gerekir ki, Bakanlar Kurulunun almış olduğu karar bir kamulaştırma kararı değil, kamulaştırmanın acele yapılmasına yönelik bir karardır.
Av. Ahmet EKİN & Stj. Av. Kübra DEMİR
