Kıymetli Evrakın Devirlerine Göre Türleri

Senetler; nama, emre ve hamile yazılı olabilir.

Kıymetli evrakın devri için herhalde senedin teslimi şarttır.

• Emre yazılı senetlerde: ciro ve teslim;
• Nama yazılı senetlerde: yazılı temlik beyanı ve teslim;
• Hamiline yazılı senetlerde ise sadece teslim, yani senedin zilyetliğinin devredilene geçirilmesi yeterildir.

Nama Yazılı Senet Nedir?

Nama yazılı senetler, basit olarak lehtarın adının yazılı olduğu senet anlamına gelmektedir.

Nama yazılı senedin emre yazılı senetten ayıran özellik, kıymetli evrak kayıtlarına dayanır. Nama yazılı senetler, basit kıymetli evrak kaydını, yani çift yönlü ibraz kaydını içerirler. Buna göre, senet ibraz edilmedikçe borçlunun edimi ifa etmeme, hak sahibine de senedi ibraz külfeti yüklenmektedir.

Tüzel kişiler adına düzenlenecek nama yazılı senetlerde, senede tüzeş kişinin ticaret unvanı yazılır. Ticaret unvanı, tacirin ticari işletmesine ilişkin işlemleri yaparken kullandığı addır.

Nama yazılı senetlerin tanımı Türk Ticaret Kanunu’nun 654. maddesinde yapılmıştır. Türk Ticaret Kanunu’nun 654. maddesine göre, “Belli bir kişinin adına yazılı olup da, onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak nama yazılı senet sayılır.”

Nama Yazılı Senet İçin Aranan Şartlar Nelerdir?

Bir senedin namaza yazılı olabilmesi için şu iki şartın olması gerekir:

• Bir kimsenin adına yazılı olup da, onun emrine kaydını içermemeli;
• Kanunen emre yazılı senetlerden sayılmamış olmalıdır.

Nama Yazılı Senetlerin Temliki

Belirli bir miktar paranınödenmesini içeren nama yazılı senetlerin devri için, borçlunun onayına gerek olmaksızın yazılı devir beyanında bulunulması ve devir anlaşmasıyla senet zilyetliğinin devralana geçirilmesi gerekir.

Alacağın temlikinin, nama yazılı senetlerinin devrinin geçerli olması için yazılı şekilde yapılması gerekir. Yazılı şekil, devir sözleşmesinin tüm önemli noktaları içermelidir, özellikle alacaklının, devralana, alacaklı konumunun devretme iradesini göstermelidir.

Kanun veya sözleşme ile başkalarının, özellikle borçlunun da devre katılmaları zorunluluğu öngörülebilir.

Nama Yazılı Senetlerin Cirosu

Nama yazılı pay senetleri kanunen emre yazılı senet sayıldığından, bu senetlerin hukuki işlemle devri, ciro ve teslim ile gerçekleştirilir.

Bedeli tamamen ödenmiş olsun olmasın tüm nama yazılı pay senetleri, kanunen emre yazılı senet sayıldığından, hukuki işlemle devir, ciro ve senedin teslimi ile yapılır. Eğer bu nama yazılı pay senetlerinin devri esas sözleşme ile sınırlandırılmamış ve pay bedelinin tamamı da ödenmişse, pay devrinde şirketin onayının alınmasına gerek yoktur.

Anonim şirketlerde esas sözleşmeyle hüküm konulması kaydıyla, nama yazılı payın veya pay senedinin devrinin şirketi onayına tabi tutulması mümkündür. Bu durumda, anonim şirket pay karşılığında senet çıkarmamışsa, nama yazılı paylar alacağın temliki kurallarına göre devredilebilir.

Ciro ile Temlik Arasındaki Farklar Nelerdir?

Her iki işlem de devir işlemi olmak ve içeriği itirabiriyle birbirine benzemekle birlikte, ciro ve temlik işlemleri bazı farkılıklar gösterirler:

• Temlik, nama yazılı senetlerde; ciro ise emre yazılı senetlerde devir işlemidir.
• Cironun altındaki imzanın el yazısı ile olması gerekirken, temlik beyanında imza faksimile imza şeklinde de olabilir.
• Ciro, daima kıymetli evrak üzerine veya ona eklenen alonja yazılırmak zorunda iken, temlik beyanı hem kıymetli evrak üzerine hem de ayrı bir kağıda yazılabilir.
• Cironun en önemli üstünlüğü, kişisel def’ileri sınırlandırmakta ve sadece ciranta ile ciro edilen kişi arasında ileri sürülebilmektedir. Alacağın temlikinde ise kişisel def’iler sonraki alacaklıya karşı ileri sürülebilir.
• Kısmi ciro batıl olup, alacağın kısmen temliki mümkündür.
• Ciroda, cirantalar senedin asıl borçlusu ve diğer borçlular ile birlikte müteselsilen hamile karşı sorumludur.
• Ciroda cirantanın temel hukuki ilişki nedeniyle sahğı olduğu teminat, cezai şart vs. gibi yan haklar ciro edilene geçmez; alacağın temlikinde ise yan haklar alacağı devranalana geçer.

Eksik Nama Yazılı Senet Nedir?

Nama yazılı senetlerde borçlu, senet hamilinin sıfatını araştırma kve ondan alacaklı olduğunu kanıtlanmasını istemek zorundadır.

Türk Ticret Kanunu’nun 656. maddesi ile bu durum borçlu  lehine hafifletilmiştir. Söz konusu maddeye göre, “Nama yazılı senet içinde, senet bedelini her hamiline ödemek hakkını saklı tutmuş olan borçlu, alacaklı sıfatının ispat edilmesini aramamış olsa da hamile iyiniyetle yapacağı ödeme sonucunda borcundan kurtulmuş olur. Ancak, hamile ödemede bulunmakla yükümlü değildir. 785 inci maddenin ikinci fıkrası hükmü saklıdır.”

Borçlunun, hak sahibi olduğunu ileri süren fakat senedi ibraz etmeyen kişiye ödeme yapmaktan kaçınması gerekir. Senet ibraz edilmeden ödeme yapan borçlu, borcundan kurtulmuş olamaz. Bu tür senetlere eksik nama yazılı senet denilmektedir.

Emre Yazılı Senet Nedir?

Emre yazılı senetlerin tanımı Türk Ticaret Kanunu’nun 824. maddesinde yapılmıştır. Söz konusu maddeye göre, “emre yazılı olan veya kanunen böyle sayılan kıymetli evrak, emre yazılı senetlerdendir.”

Bir senedin emre yazılı olabilmesi için;

• Ya senedin emre yazılı olması, yani senedi düzenleyen borçlunun senet üzerine “emre yazılı” kaydını yazmış olması,
• Ya da senet üzerinde emre yazılı kaydı olmasa bile, söz konusu senedin kanunen emre yazılı senet sayılmış olmasıdır.

Emre Yazılı Senetlerin Devri

Emre yazılı senetlerdeki hakkın devri, ciro ve senet zilyetliğinin geçirilmesiyle gerçekleşir.

Ciro, senedin genellikle arka yüzüne veya burada yer kalmaması halinde, senede eklenen alonj denilen bir kağıt üzerine yapılır. Bu durumda, alonj ile senedin birlikte olması şarttır. Ciro soyut olarak yapılır, temel işleme işaret edilmez. Cironun kayıtısız ve şartsız olması gerekir.

Ciro, ciro edşken kimsenin adının gösterilerek yapılması haline tam ciro söz konusu olur. Senet hamili, senedin arkasına “ödeyiniz” ya da hiç bir şey yazmadan sadece imza atıp senedi teslim ederse, beyaz ciro söz konusu olur.

Emre Yazılı Senetlerde Def’iler

Emre yazılı senetlerde def’iler Türk Ticaret Kanunu’nun 825. Maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre;

“ (1) Borçlu, emre yazılı bir senetten doğan alacağa karşı ancak senedin geçersizliğine ilişkin veya senet metninden anlaşılan def’ilerle alacaklı kim ise ona karşı, şahsen haiz bulunduğu def’ileri ileri sürebilir.

(2) Borçlu ile önceki hamillerden biri veya senedi düzenleyen kişi arasında doğrudan doğruya varolan ilişkilere dayanan def’ilerin ileri sürülmesi, ancak senedi iktisap ederken hamilin bilerek borçlunun zararına hareket etmiş olması hâlinde caizdir.”

Def’iler, senedi sadece ciro youyla iktisap eden hamil yönünden değil, poliçe hukukuna ilişkin herhangi bir şekilde iktisap hallerinde de uygulanır.

Def’ilerin Türleri Nelerdir?

Emre yazılı senetlerde def’ilerin türleri aşağıda sayılmıştır:

• Senedin hükümsüzlüğüne ilişkin def’iler,
• Şekil şartlarına uymamadan doğan def’iler,
• Meşru hamil olmadığı def’iler,
• Senede yazılan kayıtlardan doğan def’iler,
• Sürelere uyulmamasından doğan def’iler,
• Zamanaşımı def’ileri,
• Kişisel def’iler.

Hamile Yazılı Senet Nedir?

Hamile yazılı senetlerin tanımı Türk Ticaret Kanunu’nun 658. maddesinde yapılmıştır. Söz konusu maddeye göre, “Senedin metin veya şeklinden, hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamile veya hamiline yazılı senet sayılır.”

Hamile yazılı senetlerde, senet düzenlenirken, senedin metninde “hamile veya hamiline” kelimesinden biri yazılır. Senet bazı durumlarda “hamiline” kelimesi içermeyebilir, fakat senedin şeklinden hamiline olduğu anlaşılabilir.

Hamile Yazılı Senetlerin Devri

Hamiline senetlerin devri için, devreden ile devralan arasında, geniş anlamda zilyetliğin devralana geçirilmesi yeterlidir.

Senedin teslimi ile senetten doğan hakların devri gerçekleşmiş sayılır. Teslim, taraflar arasında ayni sonuçlar doğuran bir anlaşma niteliğindedir.

Hamile yazılı bir senedin rıza dışında elden çıkma durumunda dahi, senedin zilyedi, hukuki görünüm nedeniyle, senette yazılı alacağın sahibi olduğu yolunda bir karineden yararlanır. Bu karinen çürütülesi yükümü, senet borçlusuna aittir.

Hamile Yazılı Senetlerde Def’iler

Hamile yazılı senetlerde def’iler, esas itibariyle emre yazılı senetlerdeki gibidir.

Borçlu genel itibariyle aşağıda belirtilen def’ileri ileri sürebilir:

• Senetten anlaşılan veya senedin geçersizliğine ilişkin olan mutlak def’iler her senet hamili alacaklıya karşı ileri sürebilir.
• Kişisel def’iler ise, doğrudan ilişkisi bulunan veya kendi zararına bir davranışla senedi devralan kimselere karşı ileri sürebilir.

Bu def’ileri dışında borçlu, TTK m. 659/3 uyarınca, senedi devralanın iyiniyetli olması şartıyla, senedin rızası olmaksızın tedavüle çıkarıldığını def’i olarak ileri süremez.

Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN