Ceza Muhakemesinde Soruşturma Evresi

Ceza muhakemesinde soruşturma evresi, bir suçun işlendiği şüphesinin ortaya çıkması durumunda cumhuriyet savcısının yaptığı araştırma işlemidir.

Soruşturma aşamasında savcı, delilleri toplar, şüpheli ve tanıkları dinler, koruma tedbirleri alır ve kamu davası açmaya yer olup olmadığına karar verir.

Soruşturmanın Özellikleri

Soruşturma evresinin özellikleri şu şekilde sayılabilir:

Gizlilik

Soruşturma evresindeki işlemler, istisnalar saklı kalmak ve savunma haklarına zarar vermemek şartıyla gizlidir. Bu gizlilik ilkesinin temel amacı, kişilerin lekelenmesini engellemek ve kanıtların karartılmasını engellemektir.

Müdafii, soruşturma aşamasında dosya ayrıntılarını inceleyebilir ve içerdiği kayıtları bir örnek olarak ücretsiz olarak alabilir. Ancak müdafinin dosya bilgilerinin incelenmesi veya belgelerden örnek alma yetkisi, soruşturmanın amacını tehlikeye düşürebilecekse, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hakim kararıyla durdurulabilir.

Yazılılık

Soruşturma aşamasındaki işlemlerde yazılılık ilkesi geçerlidir. Her soruşturma işlemi tutanağa kaydedilir. Tutanak, adli kolluk görevlisi, Cumhuriyet savcısı veya sulh ceza hakimi ile birlikte hazır bulunan zabıt kâtibi tarafından imzalanır.

Dağınıklık

Soruşturma işlemleri arasında kişi, yer ve zaman bakımından bir bağ yoktur. İşlemler farklı kişilerce, farklı yerlerde ve farklı zamanlarda yapılabilir.

Kurala Bağlı Olmayış

Soruşturma evresindeki işlemlerin nasıl yapılacağı, hangi sırayla yürütüleceği gibi konular açıkça düzenlenmemiştir. Önemli olan soruşturma aşamasının yerine getirilerek delillerin toplanmasıdır.

Kamusallık

Soruşturma evresi kamu tarafından takip edilir. Şikayete tabi suçlar dışında kalan suçlarda suçtan zarar görenlerin şikayeti aranmaksızın ceza soruşturması başlar.

Mecburilik

Adli makamlar suç şüphesi üzerine soruşturmayı başlatmakla yükümlüdürler.

Soruşturmanın Başlaması

Soruşturma aşaması, bir suçun işlendiği şüphesinin ortaya çıkması durumunda cumhuriyet savcısının yaptığı araştırma işlemidir.

Soruşturma aşaması, şikayet, ihbar veya doğrudan öğrenme yoluyla başlayabilir.

İhbar

İhbar, soruşturma ve kovuşturması re’sen yapılan bir suçun islendiğinden haberdar olan bir kimsenin, bu durumu yetkili makamlara bildirmesidir.

Şikayet

Şikâyet, yasada fail hakkında muhakeme yapılabilmesi için suçtan zarar görenin şikayetinin arandığı durumlarda, suçtan zarar görenin failin cezalandırılmasının yetkili makamlardan istemesidir.

Doğrudan Öğrenme

Cumhuriyet savcısının suç işlendiğini öğrenmesi ve soruşturmaya başlamasıdır.

Suç Şüphesi Üzerine Yapılacak İşlemler

Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir yolla bir suçun işlendiği izlenimini aldığı anda, kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek amacıyla derhal soruşturmaya başlar.

Başka bir ifadeyle, bir suçun işlendiği izlenimini alan Cumhuriyet savcısı, hemen iddianame düzenleyip kamu davası açılması için mahkemeye başvuramaz. Savcı, ilk olarak suç izlenimini veren olguların doğruluğunu araştırmakla yükümlüdür.

Suç şüphesi ortaya çıktığında başlayan soruşturma, Cumhuriyet savcısının yönlendirmeleriyle yürütülür. Savcı, her türlü araştırmayı yapma yetkisine sahiptir ve işin gerçeğini ortaya çıkarmak için bütün kamu görevlilerinden gerekli bilgileri talep edebilir.

Cumhuriyet savcısı, araştırmayı doğrudan yapabileceği gibi, emrindeki adli kolluk görevlileri aracılığıyla da gerçekleştirebilir. Adli kolluk görevlileri, ele geçirdikleri olayları, yakalanan kişileri ve uygulanan tedbirleri hemen çalıştıkları Cumhuriyet savcısına bildirmek ve savcının adliyeye ilişkin emirlerini derhal yerine getirmekle yükümlüdür.

Soruşturmanın Sona Ermesi

Soruşturma evresi sonunda Cumhuriyet Savcısı bir karar verir.

Savcı ya iddianame düzenleyerek kamu davası açılması için mahkemeye başvurur ya da kovuşturmaya yer olmadığı kararı veya diğer kararlardan birini verir.

Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı (KYOK) Ne Demek?

Kovuşturmaya yer olmadığı kararı, Cumhuriyet savcısının adliyeye intikal eden olayın kamu adına kavuşturulmasını gerektirecek bir yönünün olmadığını açıklayan karardır. Uygulamada bu karar takipsizlik kararı olarak da bilinir.

Kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilebilecek durumlar şunlardır:

• Yeterli şüphe oluşturacak kanıt elde edilememesi: Soruşturma evresi sonunda kol toplanan kanıtlar, suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa, Cumhuriyet savcısı iddianame düzenler. Aksi halde ise savcı tarafından verilecek karar kovuşturmaya yer olmadığı kararıdır.
• Kovuşturma olanağının bulunmaması: Fail hakkında kavuşturma olanağı yoksa kovuşturma evresine geçilmesi de mümkün olamayacağından yer olmadığı kararı verilmelidir. Bu haller:
  • Şikayet yokluğu,
  • Yaş küçüklüğü,
  • Zaman aşımı süresinin dolması,
  • Suçun affa uğraması,
  • Şüphelinin ölümü olarak sayılabilir.
• Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasını gerektiren koşulların ya da kişisel cezasızlık nedenlerinin varlığı.

Ek KYOK Ne Demek?

Soruşturma kapsamında bir kısmı eylemlerin dava açılmasını gerektirecek nitelikte olmadığı, Bir kısım eylemlerin ise kamu davası açılmasını gerektirdiği anlaşıldığında, aynı soruşturma evrakı üzerinden dava açılmasını gerektirmeyen eylemlerle ilgili olarak soruşturmayı sonuçlandıran karara kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin ek KYOK veya ek takipsizlik kararı denir.

Soruşturma evrakının içinde iddianame düzenlenecek. Suç veya şüphelilerden başka dava açmaya yeterli kanıt görülmeyen suç ve şüpheliler varsa onlar hakkında ek Kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.

Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararının Sonuçları

Kovuşturmaya yer olmadığı kararı suçtan zarar gören ile önceden ifadesi alınmış veya sorguya çekilmiş şüpheliye bildirilir. Suçtan zarar gören şikayetten vazgeçmesi tebliğe gerek yoktur. Ayrıca bu karar şüpheliye değil, yalnızca önceden ifadesi alınmış veya sorguya çekilmiş şüpheliye bildirilir. Kararda itiraz hakkı, süresi ve mercii gösterilir.

Kovuşturmaya yer olmadığına yönelik karar verildikten sonra kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak yeni kanıt elde edilmedikçe ve bu hususta sulh ceza yargıcı alınınca bir karar verilmedikçe aynı eylemden dolayı kamu davası açılamaz.

Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararına İtiraz

Kamu davası için gerekli koşullar bulunmasına rağmen Cumhuriyet savcısı tarafından iddianame düzenlenmez ve Kovuşturmaya yer olmadığı dair karar verilirse karara karşı itiraz mümkündür.

• İtiraz yetkisi suçtan zarar görene aittir.
• İtiraz karar veren Cumhuriyet savcısının yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki sulh ceza hakimliğince karara bağlanır.
• İtiraz dilekçesinde kamu davasının açılmasını gerektirebilecek olay ve kanıtlar belirtilir.

Su kimliği kararını vermek için soruşturmanın genişletilmesine gerek görür ise bu hususu açıkça belirtmek suretiyle o yer Cumhuriyet başsavcılığından istemde bulunabilir. Kamu davası açılması için yeterli nedenler bulunmazsa istemi gerekçeli olarak reddeder. Cumhuriyet savcısı kararı itiraz edene ve şüpheliye bildirir.

Sulh ceza hakimliğinden itiraz incelemesi sonucu verebileceği kararlar şu şekildedir:

• Kararını vermek için soruşturmanın genişletilmesine gerek görürse, bu husus açıkça belirtmek suretiyle Cumhuriyet başsavcılığından istemde bulunabilir.
• Kamu davasının açılması için yeterli neden bulunmazsa istemi gerekçeli olarak reddeder.
• İstemi yerinde bulursa kovuşturmaya yer olmadığı kararını kaldırır.

İtirazla net edilmesi halinde aynı eylemden dolayı kamu davası açılabilmesi için yeterli şüphe oluşturulacak yeni kanıt elde edilmesi ve sulh ceza hakimliğince karar verilmesi gerekir.

İddianame Nedir?

Soruşturma evresi sonunda toplanan kanıtlar, suçun işlendiği hususunda yeterli şüphe oluşturuyorsa iddianame düzenlenir. Kamu davası açılabilmesi için şu koşulların bir arada bulunması gerekir:

• Eylemin suç oluşturması ve failin belli olması.
• Yeterli şüphe bulunması.
• Kovuşturma olanağının bulunması.

Kamu davası açma görevi, Cumhuriyet savcısına verilmiştir. Cumhuriyet savcısının düzenlemiş olduğu iddianamenin kabulüyle kamu davası açılmış olur ve kovuşturma evresi başlar.

İddianamenin Unsurları Nelerdir?

Ceza muhakemesi kanununa göre iddianamede yer alması gereken unsurlar şu şekilde sayılabilir;

• Şüphelinin kimliği,
• Müdafi,
• Maktul, mağdur veya suçtan zarar görenin kimliği,
• Mağdurun veya suçtan zarar görenin vekili ya da yasal temsilcisi,
• Açıklanmasında sakınca bulunmaması durumunda ihbarda bulunan kişinin kimliği,
• Şikayette bulunan kişinin kimliği,
• Şikayetin yapıldığı tarih,
• Yüklenen suç,
• Uygulanması talep edilen yasa maddeleri,
• Yüklenen suçun işlendiği yer, tarih ve zaman dilimi,
• Suçun kanıtları,
• Şüphelinin tutuklu olup olmadığı; tutuklanmış ise gözaltına alma ve tutuklanma tarih ve süreleri.

Takdir Yetkisi

Cumhuriyet savcısına kamu davası açıp açmama hususunda iki durumda takdir yetkisi verilmiştir. Cumhuriyet savcısına tanınan takdir yetkisi istisnadır. Asıl olan kamu davasının açılması için olayın mahkemeye taşınmasıdır.

Cumhuriyet savcısına takdir yetkisi verilen durumlar şunlardır:

• Cezayı kaldıran kişisel neden olarak etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasını gerektiren koşulların varlığı
• Kişisel cezasızlık nedenlerinin varlığı

İddianamenin İadesi

İddianamenin iadesi eksik inceleme ve soruşturma yapılarak mahkemeye sunulan iddianamelerin yeniden gözden geçirilip düzeltilmesini sağlayan hukuki bir yoldur.

İddianamenin iadesiyle amaçlanan Soruşturma evresinin iyi bir şekilde tamamlanması ve iyi hazırlanmış bir dosya ile kovuşturma evresinin kısa sürede sona ermesini sağlanmasıdır.

İddianamenin İadesinin Koşulları Nelerdir?

İddianamenin iadesi kararı verilebilmesi için şu koşulların bulunması gerekir:

• Kamu davasını açan bir iddianame bulunmalıdır.
• İade nedenleri gerçekleşmelidir.
• İddianamenin ve soruşturma evrakının verildiği tarihten itibaren 15 gün içinde yapılmalıdır.
• İadede eksik ve hatalı noktalar belirtilmelidir.

İddianamenin İadesi Nedenleri Nelerdir?

İddianamenin iadesi nedenleri şöyle sayılabilir:

• İddianamenin zorunlu unsurları içermemesi.
• İddianamenin suçun sübutuna doğrudan etki edecek bir kanıt toplanmadan düzenlenmesi.
• Ön ödemeye veya uzlaştırmaya ya da seri muhakeme usulüne tabi olduğu soruşturma dosyasından açıkça anlaşılan işlerde, bu usuller uygulanmaksızın iddianame düzenlenmesi.
• Soruşturma ve kovuşturma yapılması izne veya isteme bağlı izin alınmaksızın veya istem olmaksızın iddianame düzenlenmesi.

İddianamenin İade Edilemeyeceği Durumlar

Hukuksal nitelendirilmesi nedeniyle iddianame iade edilemez. Suçun hukuksal nitelendirilmesinin yanlış yazılması iade nedeni değildir. Soruşturma evresinde suçunu nitelendirmesini yapma görevi soruşturmayı yapan Cumhuriyet savcısına aittir.

Mahkeme, suçun nitelendirilmesine farklı düşünüp kendi nitelendirilmesine göre suçun yüksek görevli bir mahkemenin madde bakımından yetkisine gireceği kanısında ise madde bakımından yetkisizlik kararı vererek dosyayı yetkili mahkemeye göndermelidir. Kaldı ki mahkeme eylemin nitelendirilmesi bakımından iddia ve savunmalarıyla bağlı değildir.

İddianamenin İadesi Kararının Sonuçları

Cumhuriyet savcısı iddianamenin iadesi üzerine kararda gösterilen eksiklikleri tamamladıktan ve hatalı noktaları düzelttikten sonra kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilmesi gereken bir durum bulunmuyorsa, iddianame düzenleyerek dosyayı mahkemeye gönderilir.

İlk kararda belirtilmeyen nedenlere dayanılarak yeniden iddianamenin iadesi yoluna gidilemez. Kararına karşı Cumhuriyet savcısı itiraz edebilir. Savcı dışındaki ilgililerin itiraz etme olanağı yoktur.

Kamu Davasının Ertelenmesi Ne Demek?

Kamu davası açılmasından ertelenmesi belirli bir yasal sınırı aşmayan suçlarda Cumhuriyet savcısının iddianame düzenlenmesine şüpheliye verdiği deneme süresinin sonucuna kadar geri bırakılmasıdır.

Kamu Davasının Ertelenmesi Koşulları

Cumhuriyet savcısının kamu davasının açılmasını erteleyebilmesi için şu koşulların bulunması gerekir:

• Uzlaştırma ve ön ödeme kapsamında bir suç olmalıdır.
• Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kurumunun uygulanabilmesi için yeterli suç şüphesinin varlığı gerekir.
• Suçun üç yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektirmektedir.
• Şüphelinin daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı hapis cezasıyla mahkum olmamış olması gerekir.
• Yapılan soruşturmanın erteleme kararı verildiğinde şüpheli suç işlemekten çekileceği kanısını vermesi gerekir.
• Kamu davası açılmasının ertelenmesinin şüpheli ve toplum açısından kamu davası açılmasından daha yararlı olması gerekir.
• Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı ve Cumhuriyet savcısı tarafından tespit edilen zararın aynen iade suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gerekir.

Kamu Davasının Ertelenmesi Koşulları Sonuçları

Kamu davasında çalması 5 yıl süreyle ertelenebilir. Çocuğa yüklenen suçtan dolayı ise bu süre 3 yıldır. Erteleme süresi içinde kasıtlı bir suç işlenmediği takdirde kovuşturmaya yer olmadığına karar verilir.

Erteleme süresi içerisinde kısıtlı bir suç işlenirse, kamu davası açılır. Erteleme süresince zaman aşımı işlemez.

Bu karara karşı suçtan zarar gören veya şüpheli kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 15 gün içerisinde bu kararı veren Cumhuriyet savcısının yargı çevresinde görev yaptığı ağır ceza mahkemesinin bulunduğu yerdeki sulh ceza hakimliğine itiraz edebilir.

Ekin Hukuk Bürosu olarak Ceza Hukuku alanında uzman avukat kadromuzla iletişime geçmek ve dava ve işlemlerinizi takip etmek için bize ulaşabilirsiniz.

Stj. Av. Nesrin KOŞAR & Av. Ahmet EKİN