Yetki Uyuşmazlıkları Nedir?
Yetki kuralları, bir davaya veya işe yer yönünden hangi mahkemenin bakabileceğini gösteren kurallardır.
Bir mahkemenin yargılama yetkisine sahip olduğu coğrafi alana yargı çevresi denir. Yetki kuralları aynı dava veya işe yer bakımından bakabilecek mahkemeyi belirler.
Yetki Kuralları Nedir?
Yetki kuralları genel yetki ve özel yetki olmak üzere iki başlık altında incelenir.
Genel Yetki Kuralı
Genel yetki kuralı, özel bir düzenleme olmaksızın açılan tüm hukuk davaları için yetkili olan mahkemeyi gösteren kuraldır.
Kesin yetkili bir mahkemenin ön görülmediği hallerde açılan tüm hukuk davalarına genel yetkili mahkemeler bakabilir.
Çekişmeli Yargıda Genel Yetki
Çekişmeli yargıda genel yetki; gerçek kişiler bakımından, tüzel kişiler bakımından, davalıların birden fazla olması bakımından olmak üzere üç şekilde incelenir.
Genel yetkili mahkeme, davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. Tüzel kişilerde yerleşim yeri, kuruluş belgelerinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin yöneltildiği yer olarak kabul edilir.
Davaların birden fazla olması halinde davalılardan herhangi birinin yerleşim yeri mahkemesinde dava açılabilir. Ancak bu kuralın iki istisnası vardır:
- Dava nedenine göre kanunda davaların tamamı hakkında ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belirtildiği takdirde davaya o yer mahkemesinde bakılır.
- Birden fazla davalının bulunduğu hallerde, davanın davalılardan birini sırf kendi yerleşim yeri mahkemesinden farklı bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığı kanıtlar veya belirtilerle anlaşılırsa mahkeme ilgili davanın itirazı üzerine onun hakkındaki davayı ayırarak yetkisizlik kararı verir.
Çekişmesiz yargıda genel yetki yasada aksine hüküm bulunmadığı takdirde çekişmesiz yargı işleri için istemde bulunan kişinin veya ilgililerden herhangi birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.
Özel Yetki
Özel yetki, kesin nitelikte olmadığı takdirde genel yetkiyi ortadan kaldırmadığından dava davacının seçimine göre genel veya özel yetkili mahkemelerden herhangi birinde açılabilir.
Özel yetki kuralının kesin nitelikte olduğu takdirde dava yalnızca o yer mahkemesinde açılabilir.
Özel yetki kuralları sözleşmeden doğan davalar ,miras davaları, taşınmaza ilişkin davalar, karşı davalar, şubenin işlemlerinden doğan davalar, özel hukuk tüzel kişilerinin kendilerine ilişkin davalar, iflas davaları, sigorta sözleşmesinden kaynaklanan tazminat davaları, nedensiz zenginleşmeden doğan davalar, haksız fiilden doğan davalar, alacak ve taşınır mal davaları, aile hukukuna ilişkin bazı davalar, kişilik haklarının korunmasına ilişkin davalar için geçerlidir.
Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme
Sözleşmeden Doğan davalar sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabilir. Bunun için gerekli şartlar; taraflar arasındaki hukuksal ilişkinin sözleşme ilişkisi olması ve sözleşmenin davanın açıldığı sırada mevcut ve geçerli olmasıdır.
Miras Davalarında Yetkili Mahkeme
Miras davaları için yetkili mahkeme; miras bırakanın son yerleşim yerinde görülecek davalar, malın bulunduğu yerde görülecek davalar ve mirasçıların oturduğu yerde görülecek işler olarak üç başlık altında incelenmiştir.
Miras bırakanın son yerleşim yerinde görülecek davalar; terekenin paylaşılması, ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisi, miras sebebiyle istihkaka ilişkin davalar, mirasçılar arasında terekenin yönetiminden kaynaklanan davalar ile terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşılaşılacak tüm davalardır.
Taşınmaza İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme
Taşınmaza ilişkin davalar kural olarak taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinde görülür.
Karşı Davada Yetkili Mahkeme
Karşı dava, derdest olan bir davada davalının aynı mahkemede ve yanıt süresi içinde asıl davacıya husumet yönelterek dava açması olup asıl davaya bakan mahkeme karşı davaya bakmaya da yetkilidir.
Bir Şubenin İşlemlerinden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme
Bir şubenin işlemlerinden doğan davalarda o şubenin bulunduğu yer mahkemesi yetkilidir. İflas davası şubenin bulunduğu yerde açılmaz yalnızca merkezin bulunduğu yerde açılabilir.
Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Kendilerine İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme
Özel hukuk tüzel kişilerinin ortaklık veya üyelik ilişkileriyle sınırlı olmak şartıyla bir ortağını veya üyesine karşı veya bir ortağın ya da üyenin bu sıfatla diğerlerine karşı açacakları davalar için ilgili tüzel kişinin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi kesin yetkilidir.
Sigorta Sözleşmesinden Kaynaklanan Tazminat Davalarında Yetkili Mahkeme
Sigorta sözleşmesinden kaynaklanan tazminat davaları, zarar sigortalarından doğan davalar ile yaşam sigortalarından doğan davalar olarak ikiye ayrılıp; zarar sigortalarından doğan davalar, sigorta, bir taşınmaza veya niteliği gereği bir yerde sahip bulunması gereken ya da kararlaştırılan taşınıra ilişkinse malın bulunduğu yerde açılabilir.
Hayat sigortalarında sigorta ettirenin, sigortalının veya lehtarın leh veya aleyhine açılacak davalarda onların yerleşim yeri mahkemesi kesin yetkilidir.
Memur, öğrenci, işçi, asker gibi bir yerleşkede geçici olarak oturanlara karşı açılacak alacak veya taşınır mal davaları için orada bulunmaları uzunca bir süre devam edebilecekse bulundukları yer mahkemesi de yetkili olup; taşınmaz mal davaları gibi alacak ve taşınır mal davaları haricindeki davalar ise, geçici olarak bulunulan yer mahkemesinde açılamaz.
Haksız Fiilden Kaynaklanan Davalarda Yetkili Mahkeme
Haksız eylemden kaynaklanan davalarda yetki kuralı seçimlik olarak düzenlenmiş olup davacı dört farklı yerde dava açabilir.
Haksız fiilden kaynaklanan davalarda yetkili mahkemeler aşağıda sayılmıştır:
- Haksız eylemin işlendiği yer mahkemesi,
- Zararın oluştuğu yer mahkemesi,
- Zarar doğumu olasılığının bulunduğu yer mahkemesi,
- Zarar görenin yerleşim yeri mahkemesi.
Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme
Sebepsiz zenginleşmeden kaynaklı olarak açılacak alacak davalarında özel bir yetki kuralı öngörülmemiş olup genel kural gereğince yetkili mahkeme davanın yerleşim yeri mahkemesidir.
Aile Hukukuna İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme
Boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme eşlerden birinin yerleşim yeri veya tarafların davadan önce son defa 6 aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir.
Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalarda Yetkili Mahkeme
Kişilik haklarının korunmasına ilişkin davalar davacının kendi yerleşim yeri mahkemesinde açılabileceği gibi davalının yerleşim yeri mahkemesinde de dava açabilir.
Yetki Kurallarının Niteliği
Yetki kuralları kesin yetki kuralları ve kesin olmayan yetki kuralları başlıkları altında incelenir.
Kesin yetki kuralları davaya veya işe yer bakımından bakabilecek mahkemelerin kanunda sayılanlarla sınırlandığı ve kamu düzenine ilişkin olması sebebiyle yetkisizliğin yargılamanın her aşamasında ileri sürülebildiği yetki kurallarıdır.
Kesin yetki kuralına uyulmaksızın açılan davalar dava şartı eksikliği sebebiyle usulden reddedilir.
Kesin olmayan yetki kuralları, genel yetkili mahkemenin yetkisinin korunduğu davaya yer bakımından bakabilecek mahkemelerin kanunda sayılanlarla sınırlı kalmadığı ve yetki itirazının belirli bir usul kesitine kadar ileri sürülebildiği yetki kurallarıdır.
Yetki Sözleşmesi Nedir?
Yetki sözleşmesi, yetkili bir mahkemeye yetkisiz kılan veya tam tersine yetkisiz bir mahkemeyi yetkili kılan sözleşme olarak tanımlanabilir.
Yetki Sözleşmesi Şartları Nelerdir?
Yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için birtakım şartlar öngörülmüştür. Yetki sözleşmesinin şartları aşağıda sayılmıştır:
- Sözleşmenin tarafı tacirler veya kamu tüzel kişileri olmalıdır.
- Sözleşme yazılı olarak yapılmalıdır.
- Uyuşmazlığın kaynaklandığı hukuksal ilişkinin belirli veya belirlenebilir olması gerekmektedir.
- Yetki sözleşmesinin konusu, tarafların üzerinde serbest tasarruf edebileceği bir konu olmalı ve kesin yetki durumu da söz konusu olmamalıdır.
- Yetkili kılınan mahkeme veya mahkemelerin gösterilmesi gerekir.
Hukuk muhakemeleri kanununda tacirler veya kamu düzen kişilerinin sözleşme ile bir veya birden fazla mahkemeyi yetkili kılabilecekleri açıkça düzenlenmiştir.
Yetki İtirazı Nedir?
Yetki itirazı, bir mahkemenin önündeki davaya yer bakımından bakma hakkının olmadığına yönelik itiraz olup; yetki itirazının ne zaman ve nasıl ileri sürüleceği mahkemenin yetkisinin kesin olup olmamasına göre değişir.
- Yetkinin kesin olduğu davalarda bir dava koşulu olarak kabul edildiğinden mahkeme yetkili olup olmadığını davanın sonuna dek kendiliğinden araştırmak zorundadır taraflarda mahkemenin yetkisiz olduğunu her zaman ileri sürebilmektedirler.
- Yetkinin kesin olmadığı davalarda yetki itirazı yanıt dilekçesinde İleri sürülebilir ve söz konusu yetki itirazı ilk itiraz olarak İleri sürülebilir. Yanıt dilekçesini verme süresi dava dilekçesinin davayı tebliğinden itibaren iki haftadır.
Yetki itirazı yapıldığı takdirde yetkili mahkemenin neresi olduğunu, birden fazla yetkili mahkeme varsa seçtiği mahkemenin neresi olduğunu bildirmek kuraldır. Yalnızca mahkemenin yetkisiz olduğunun belirtilmesi yeterli değildir.
Yetkisizlik Kararı Nedir?
Yetkisizlik kararı, mahkemenin önündeki davaya yer yönünden bakma hakkının bulunmadığını açıklayan usuli bir karardır.
Yetkisizlik kararı bir ara karar olmayıp usule ilişkin son karardır. Mahkeme yetkisizlik kararında yetkili mahkemeyi de göstermek mecburiyetindedir.
Yetkisizlik Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler Nelerdir?
Yetkisizlik kararı veren mahkeme, dava dosyasının kendiliğinden yetkili mahkemeye gönderemez.
Taraflardan birisi 2 hafta içinde yetkisizlik kararını veren mahkemeye başvurarak dava dosyasının yetkili mahkemeye gönderilmesi isteminde bulunmalıdır. 2 haftalık süre hak düşürücü bir süre olup mahkemece resen gözetilir. Yetkili mahkemedeki dava yetkisiz mahkemede açılan davanın devamı niteliğindedir
Taraflardan biri yetkisizlik kararı üzerine iki haftalık hak düşürücü süre içinde yetkisizlik kararını veren mahkemeye başvurarak dosyasının yetkili mahkemeye gönderilmesi isteminde bulunmazsa mahkemece dava açılmamış sayılır ve yetkisizlik kararı veren mahkeme tarafından bu konuda resen karar verilir.
Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.
Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER
