Hukuk Kurallarının Müeyyidesi

Müeyyide, Türk hukuk düzeninde bağımsız mahkemelerce, bir hukuk kuralının ihlal edildiğini saptaması sonucu hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilen cebirdir.

Müeyyidelerin özünü oluşturan cebir türleri çeşitli şekillere bürünerek iç hukukta, özel-kamu hukuku müeyyideleri farklılık göstermektedir.

Özel Hukuk Müeyyideleri Nelerdir?

Özel hukuk müeyyideleri aşağıda belirtilmiş şekilde sınıflandırılır:

• Cebri icra,
• Tazminat,
• Geçersizlik
• İptal.

Cebri İcra Müeyyidesi Nedir?

Cebri icra, özel hukuk veya kamu hukukundan doğan ilişkilerden kaynaklanan alacakların, borcunu-yükümlülüğünü yerine getirmeyen kimseden devletin yetkili kılmış olduğu makam ve kişilerce borcun-yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlayan tedbirler bütünüdür.

Tazminat Nedir?

Hukuk kuralının ihlali durumunda bazen cebren icra uygulanması mümkün değildir. Kişinin kaza sonucu uzvunu kaybetmesi sonucunda cebren icraya gidilemez. İşte bu gibi durumlarda zarar verenin bir miktar para ödemesi ile zararın giderilmesi sağlanır.

Tazminat kusurlu veya hukuka aykırı bir fiil sonucu gerçekleşmiş olan bir zararın, zarar veren kişiye ödettirilmesi yolu ile giderilmesidir.

Tazminat hakkı doğmuş olmasına rağmen, zarar veren kişi zararını tazmin yoluna yaklaşmıyorsa, icra daireleri tarafından bu borç tahsil edilerek tazminat alacaklısına verilir.

Geçersizlik Yaptırımı

Hukuki işlemlerin kanunun aradığı koşullara uyulmadan yapılması geçersizlik müeyyidesini ortaya çıkartmaktadır.

Geçersizliğin yokluk ve butlan olmak üzere iki çeşidi vardır.

Yokluk Ne Demek?

Kanunda öngörülmüş olan hukuki işlemlerin kurucu unsurlarının (özellikle temel kurucu unsur olan irade beyanının) bir hukuki işlemde olmayışı o işlemi teşekkül etmemiş sayar. Yani böyle bir işlem hiç doğmamış hukuk aleminde var olmamıştır.

Evliliklerin bir devlet memuru denetiminde yapılması kurucu unsur teşkil etmektedir. Dolayısıyla resmi memur aracılığı ile yapılmayan evlilikler hukuk aleminde hiç var olmamış, doğmamıştır.

Butlan Nedir? Nispi Butlan ve Mutlak Butlan Arasındaki Farklar Nelerdir?

Butlan, bir hukuki işlemin baştan itibaren hukuki sonuçlarını meydana getirememesi ve ayrıca sonradan da geçerli kılınamaması anlamına gelir.

Butlan, nispi butlan ve mutlak butlan olmak üzere iki başlıkta incelenir.

Mutlak butlan, kanunun öngördüğü kurucu unsurları yerine getirmiş olmakla beraber, kanunun emredici hükümlerine aykırı olması durumudur. Türk Medeni Kanun m. 129’a göre bir kimsenin amca, dayı, teyze veya halası ile evlenmesinin yasak olması durumunda her nasıl olduysa evlilik gerçekleşmiş ise butlan ile sakattır.

Kesin hükümsüzlük hallerinde hukuki işlem baştan beri vardır, yani hukuki işlem doğmuştur fakat geçersizdir. Hukuki işlemin geçersizliği, mutlak butlanın varlığı herkes tarafından zamanaşımına uğramaksızın ileri sürülebilmektedir. Hakim mutlak butlanı re’sen göz önünde bulundurmalıdır. Tarafların anlaşması, icazet vermesi vb. veya mutlak butlanın tamamen ortadan kalkması hallerinde dahi hukuki işlem geçerlilik kazanmaz.

Nispi butlan, kanunun öngördüğü hükümlere sahip olan ve kanunun emredici hükümlerine aykırı olmayan bir işleme, o işlemi oluşturmuş olan iradelerin sakat olması durumunda uygulanan müeyyidedir.

Nispi butlan halinde geçerli olan bir hukuki işlem tarafların iptali istemiyle geçersiz hale gelmektedir. Hakimin hükmüne dek geçerli bir işlemmiş gibi sonuç doğurur. Hakim re’sen nispi butlanı göz önünde bulundurmaz. Tarafların anlaşmasıyla nispi butlanla sakat olan işlem sıhhat kazanır.

Kamu Hukuku Müeyyideleri Nelerdir?

Kamu hukuku alanındaki müeyyideler, cezai ve idari müeyyideler olmak üzere iki başlık altında incelenir.

Cezai Müeyyideler (Ceza Hukuku Müeyyideleri) Nelerdir?

Ceza hukuku kurallarının müeyyideleri ceza olarak adlandırılır.

Cezalar uyguladıkları müeyyidenin ağırlığına göre sınıflandırılmaktadır. Türk Ceza Kanunu madde 45 ila 52’nci maddeleri arasında cezaları saymakta ve tanımlamaktadır.

İdari Müeyyideler (İdare Hukuku Müeyyideleri) Nelerdir?

İdare hukuku alanındaki müeyyideler, özel kişilere karşı müeyyideler ve idareye karşı müeyyideler olmak üzere iki başlık altında incelenirler.

Özel Kişilere Karşı Müeyyideler

Kural olarak idare tarafından idari karar şeklinde, özel kişilere karşı, idari para cezası, el koyma, yıkım, meslek ve sanatın icrasından men, izin veya ruhsatın geri alımı gibi çeşitli birçok yaptırım uygulanmaktadır. İdarenin uygulamış olduğu yaptırımlar hürriyetten mahrum edici nitelikte değildir.

İdari karar ile verilmiş olan müeyyide ilgilisine tebliğ yolu ile bildirilir. Tebliğ tarihinden 15 gün içinde, Sulh Ceza Hakimliğine başvurulabilmektedir.

Disiplin suçları, belirli bir kurum düzeninin kurum mensupları tarafından ihlal edilmesidir. Bu suçları müeyyidelendiren yaptırımlara disiplin cezaları adı verilmektedir. Maaş kesme, uyarma, kınama, meslekten uzaklaştırma gibi yaptırımlar disiplin cezalarını oluşturmaktadırlar.

İdareye Karşı Müeyyideler

İdare de, yaptığı eylem ve işlemler dolayısıyla hukuk kurallarını ihlal edebilmekte olup bu ihlaller için üç tür yaptırıma gidilmiştir.

Bu yaptırımlar aşağıda sayılmıştır:

• Yokluk: İdarenin hukuka çok ağır ihlallerde bulunması durumunda yokluk müeyyidesi uygulanarak, idarenin yapmış olduğu işlem yok hükmünde sayılmaktadır.
• İptal: Bir idari işlemin iptali için ilgililer tarafından iptal davası açılması gerekmektedir. Mahkeme kararı ile söz konusu işlem iptal edilirse, iptal edilen işlem bütün hüküm ve sonuçları ile ortadan kalkar.
• Tazminat: İdarenin hukuka aykırı olarak yapmış olduğu bir eylem- işlem dolayısıyla kişilere verdiği zararı tazmin etmesi gerekmektedir. Zarar gören kişilerin tam yargı davası açması gerekir. Eğer mahkeme, idarenin kişi/kişilere vermiş olduğu zararı netleştirirse, idareyi verdiği zararı tazmine mahkûm eder.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Zeynep Öykü ÖNDER