Hukuk Mahkemeleri ve Görevleri

Mahkemeler arasındaki görev ilişkisini anlayabilmek için öncelikli olarak adli yargı alanındaki mahkemelerden hukuk mahkemelerini ve bu mahkemelerin görevlerinin ne olduğunu bilmek gerekir.

Hukuk mahkemeleri üç dereceli bir yapı üzerine oturtulmuştur.

• İlk Derece Mahkemeleri,
• İstinaf Mahkemesi (Bölge Adliye Mahkemeleri),
• Temyiz Mahkemesi (Yargıtay).

Bu derecelerin birbiri arasında görev ilişkisi olduğu tartışmasızdır. Fakat aynı derecedeki mahkemeler arasında, görev, yetki ve iş bölümü ilişkilerinin hepsine rastlamak mümkündür.

İlk Derece Mahkemeleri

İlk derece mahkemeleri de kendi arasında ikili bir ayrıma tabi tutularak incelenir. Bunlar özel mahkemeler ve genel mahkemelerdir.

Hukuk mahkemeleri, her il merkezi ve bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu dikkate alınarak belirlenen ilçelerde HSK’nın olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur.

Bir dava bakımından görevli mahkeme belirlenirken ilk olarak, bu davanın özel mahkemelerden birisinin görev alanına girip girmediğine bakılır. Özel mahkemelerden hiçbirisinin görev alanına girmiyorsa, o zaman da genel mahkemelerden sulh hukuk mahkemesinin görev alanına girip girmediğine bakmak gerekir. Sulh hukuk mahkemesinin görev alanına da girmiyorsa dava en genel mahkeme asliye hukuk mahkemesinde açılır.

Görevli mahkeme mutlaka kanun tarafından belirlenmesi gerektiğinden görev bir dava şartıdır ve her aşamada taraflarca ileri sürülebildiği gibi (kanun yolları aşaması da dahil olmak üzere) her aşamada hakim tarafından resen dikkate alınır ve gözetilir.

Görevsiz mahkemenin karar vermiş olması da mutlak bir bozma nedeni olarak karşımıza çıkar.

Bu açıklamalardan sonra ilk olarak özel mahkemeleri tanımak gerekir:

İcra Mahkemesi

Her asliye mahkemesinin yargı çevresinde bir icra mahkemesi kurulur. İcra mahkemeleri, tek hakimlidir.

İcra mahkemesinin kararlarına karşı istinaf süresi 2 haftadır ve süre tebliğ veya tefhimden (yüze karşı kararın okunmasından) itibaren başlar.

Mahkemenin vereceği kararlar, kural olarak maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez.

Aile Mahkemesi

Aile hukukundan doğan uyuşmazlıklara bakar. Ancak, daha sonra yapılan bir değişiklikle vesayet hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklar bu mahkemenin görev alanından çıkarılarak tekrar Sulh hukuk mahkemesinin görev alanına dahil edilmiştir.

Ayrıca yabancı mahkemeler tarafından verilmiş olan ve Türkiye’ de aile mahkemesinin görev alanına girecek olan yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi de bu mahkemenin görev alanına girer.

Bu mahkemelerin bütün illerle nüfusu 100 bini geçen ilçelerde kurulması zorunludur.

Aile mahkemeleri, asliye hukuk mahkemesi derecesindedir.

Aile mahkemelerinde yazılı yargılama usulü uygulanır. Ama velayet ve nafaka basit usule tabi. Adli tatilde çalışmaz.

Tüketici Mahkemesi

Uyuşmazlığın bir tarafını tüketicilerin oluşturduğu davaları görüp sonuçlandırmak için kurulmuş olan mahkemelere tüketici mahkemeleri denir.

Bu mahkemelerde tüketiciler, Bakanlık ve Tüketici örgütleri tarafından açılacak davalar harçtan muaftır.

Bu mahkemelerde davacı olarak, tüketicilerin yanı sıra Sanayi ve Tic. Bakanlığı ve tüketici örgütleri davacı olabilirler.

Birde bu alanda görev yapan Tüketici Sorunları Hakem heyetleri vardır ki, belli bir meblağın altındaki uyuşmazlıklar bakımından bu heyete başvuru zorunludur. Bu meblağın altında kalan uyuşmazlıklar bakımından tüketici mahkemesinde dava açılamaz.

Hakem heyeti tarafından verilen kararlar tarafları bağlayacaktır. Heyetin vermiş olduğu kararlar İİK m. 38 anlamında ilam niteliğinde belgedir. Tüketici davaları tüketicinin yerleşim yerinde de açılabilir

Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi

Mahkemenin görev alanına, telif haklarından kaynaklanan uyuşmazlıkların yanı sıra, marka ve patent hukukundan kaynaklanan uyuşmazlıklar, endüstriyel tasarımlardan kaynaklanan uyuşmazlıklarla fikir ve sanat eserleri kanunundan kaynaklanan uyuşmazlıklar ve bu kanunlara dayanarak açılan tazminat davaları girer.

Mahkemenin görev alanına giren davaların aslında birer ticari dava olduğuna dikkat edilmelidir. Bu mahkemeler tek hakimli mahkemelerdir.

İş Mahkemesi

İşçi ile işveren arasındaki her türlü uyuşmazlıkları, SGK’ dan, sendikalar kanunundan, Toplu iş sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıkları çözmek üzere kurulmuş olan mahkemedir.

Mahkemenin görev alanına giren konulara, grev, lokavt, kıdem tazminatı, hizmet sözleşmesinin feshi, işçi ile işveren arasındaki hizmet ilişkisinden kaynaklanan uyuşmazlıklar örnek olarak verilebilir.

İş mahkemelerinde basit yargılama usulü uygulanır.

Kadastro Mahkemesi

Kadastro geçmeyen veya geçen yerlerle ilgili olarak kadastro kanunundan kaynaklanan uyuşmazlıkları çözmek üzere kurulmuş olan mahkemedir.

Kadastro mahkemeleri tek hakimlidir.

Kadastro kanununda öngörülemeyen hallerde basit yargılama usulü uygulanır.

Kadastro mahkemeleri asliye hukuk mahkemesi derecesindedir.

Bu mahkemede görülen davalarda, avukat olmasalar bile, menfaatleri zıt olmadığı sürece karı-koca birbirini vekil tayin edebilir. Aralarında husumet varsa birbirlerine vekil olamazlar.

Sulh Hukuk Mahkemesi

Hukuk muhakemeleri kanuna göre asliye hukuk mahkemeleri gerek malvarlığını gerekse şahıs varlığını ilgilendiren davalarda asıl görevli mahkeme olarak kabul edilmiştir.

Sulh hukuk mahkemesi tek hakimlidir.

Basit yargılama usulü uygulanır.

Sulh hukuk mahkemesinin görevine giren işler HMK 4.maddede gösterilmiştir:

• Kira sözleşmesinden doğan davalar,
• Taşınır ve taşınmaz mal veya hakkın paylaştırılmasına ve ortaklığın giderilmesine ilişkin davaları,
• Taşınır ve taşınmaz mallarda, sadece zilyetliğin korunmasına yönelik olan davaları,
• Çekişmesiz yargı işlerinde aksine bir düzenleme olmadıkça sulh hukuk mahkemesi görevlidir.
• Kat mülkiyeti kanunundan doğan her türlü uyuşmazlık sulh hukuk mahkemesinde çözülür.

Asliye Hukuk Mahkemesi

Asliye hukuk mahkemesi, özel mahkemelerle sulh hukuk mahkemesinin görev alanına girmeyen özel hukuktan kaynaklanan dava ve işlere bakmakla görevlidir.

6100 sayılı yeni HMK ya göre Asliye hukuk mahkemesinin görev alanı yeniden belirlenmiştir.

• Dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın malvarlığı haklarına ilişkin davalarla görevli mahkeme, aksine bir düzenleme bulunmadıkça asliye hukuk mahkemesidir.
• Bu kanunda ve diğer kanunlarda aksine düzenleme bulunmadıkça, asliye hukuk mahkemesi diğer dava ve işler bakımından da görevlidir.

Asliye Ticaret Mahkemesi

Asliye Ticaret Mahkemeleri, ticari davalara bakma üzere, asliye mahkemesinin bir dairesi olarak kurulmuştur.

6110 sayılı kanunla asliye ticaret mahkemeleri tek hakimli hale getirilmiştir.

• Bu mahkemelerde yazılı yargılama usulü uygulanır.
• Asliye ticaret mahkemesi ile asliye hukuk mahkemesi arasındaki ilişki görev ilişkisidir.
• Bir yerde birden fazla ticaret mahkemesi varsa bunlar arasındaki ilişki iş bölümü değil iş dağılımıdır.

İkinci Derece Mahkemeleri (Bölge Adliye Mahkemeleri)

İstinaf kanun yoluna gidilmesi halinde, ilk derece mahkemeleri tarafından verilmiş olan nihai kararları hem vakıalara uygunluk bakımından hem de hukuka uygunluk bakımından denetlemekle görevlidir.

Bölge adliye mahkemeleri bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde bulundurularak HSK’nın olumlu görüşü alındıktan sonra Adalet Bakanlığınca kurulur. Bu mahkemelerin kaldırılması, yargı çevrelerinin belirlenmesi ve değiştirilmesine ise Adalet Bakanlığının önerisi üzerine HSK tarafından karar verilir.

Mahkemeler, başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge adliye mahkemesi cumhuriyet başsavcılığı, bölge adliye mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlerden oluşur.

Bölge adliye mahkemeleri, en az üç hukuk ve en az iki ceza dairesinden oluşur.

Her daire bir başkan ve iki üyenin katılımıyla toplanır. Görüşmeler gizli yapılır ve kararlar çoğunlukla verilir.

Bölge Adliye Mahkemesi Hukuk Dairesinin Görevleri:

Adli yargı ilk derece hukuk mahkemeleri tarafından verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak.

Kendi yargı çevresi içinde bulunan ilk derece mahkemeleri arasındaki görev ve yetki uyuşmazlıklarını çözmek.

Kendi yargı çevresi içinde bulunan ilk derece mahkemeleri hakimlerinin hukuki veya fiili nedenlerden dolayı davayı görmesine engel çıkması halinde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir adli yargı hukuk mahkemesine veya iki mahkemenin yargı çevresinin sınırlarının belirlemesinde tereddüt edildiği takdirde yetkili mahkemenin tayinine karar vermek.

Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak

Üçüncü Derece Mahkemeleri (Yargıtay)

Bölge adliye mahkemeleri ve hakem heyetleri tarafından verilmiş olan nihai karaları hukuka uygunlukları bakımından denetlemek, gerektiğinde düzeltmek veya bozmakla görevlendirilmiş olan ve adli yargı alanında içtihatların birleştirilmesine karar veren en üst merciidir.

Yargıtay da 23 hukuk, 23 ceza dairesi mevcuttur.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN