Çekin İptali Davası

Çekin iptali davası açılabilmesinin ilk şartı, çekin zayi olmasıdır.

Çekin iptali davası açabilmek için gereken diğer bir şart ise, çek üzerindeki zilyetliğinin yeniden iktisap edilmesinin mümkün olmamasıdır.

Kambiyo senetleri, yani bono, poliçe ve çek gibi belgelerin genel hükümleri Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiştir. Çekler için özel bir kanun olan 5941 Sayılı Çek Kanunu da mevcuttur.

Kambiyo senetleri zayi olduğunda ise, Türk Ticaret Kanunu’nun kıymetli evraka ilişkin hükümleri ve kambiyo senetlerine ilişkin hükümleri uygulanır. Bu durum çekler için de geçerlidir.

Çekin iptalini isteyebilmek için çekin hamilin rızası dışında çıkmış, çalınmış veya gasbedilmiş olması gerekir. Bu durumda çekten doğan hakkın kullanılamaması söz konusu olabilir. Bu gibi hallerde hamil çekin ziyaı ve iptalini dava edebilir.

Çekin Zayi Olması ve İptali Ne Demek?

Çek, çeşitli sebeplerle zayi olabilir, örneğin çalınma, kaybolma ya da yırtılma gibi durumlarda. Kıymetli evrakta hak ve senet birbirine sıkı sıkıya bağlı olduğu için, çekteki hakkın ileri sürülebilmesi için çekin kanuni ibraz süresi içinde muhataba ibraz edilmesi gerekmektedir.

Zayi edilen çekin meşru sahibi tarafından ibraz edilmesi mümkün olmayacağı için, çekin tarafları yalnızca çekin iptal edildiği durumlarda muhatabın üçüncü kişilere yapacağı ödemenin önüne geçerek haklarını koruyabilirler.

Çekin Zayi Olduğu Haller Nelerdir?

Çekin zayi olması, senedin çıkaran kişinin rızası dışında çıkması sebebiyle ibraz edilemeyecek hale gelmesi ya da okunamayacak derecede yıpranmış olması anlamına gelir. Bu durumda, çekin sahibi çekin iptalini talep edebilir

Tüm bu durumlarda, çek sahibi, çekin iptal edilmesini talep etmeden önce çekin bir başkası tarafından kullanılmamış olduğundan emin olmalıdır. Çekin zayi olması durumunda, çekin hamilinin çekin iptal edilmesi için gereken süreyi kaçırmadan hareket etmesi önemlidir.

Çekin zilyetliğinin kaybedilmesi ve hasara uğraması, çekin zayi olma halleridir. Zilyetliğin devri hamilin iradesine dayanmıyorsa, senet zilyetliğinin kaybı, zıyadır.

Çek İptali Nedir?

Çekin çalınması, kaybolması, yanması, yırtılması ya da başka nedenlerle kullanılmaz hale gelmesi durumunda (yani senedin zayi olduğu hallerde), çekten ayrı olarak ileri sürülemeyen hakların yeniden tesis edilmesi ve zararın önlenmesi amacıyla yapılan hukuki işleme çek iptali denir.

Çek iptalinin temel amacı, çekin zayi olması durumunda senedin elinden istemeden çıkan kişinin haklarının korunması ve senedin başkası tarafından kötü niyetli bir şekilde kullanılmasının önlenmesidir. Bu sayede, çek sahibinin zarar görmesi engellenir ve hukuki işlemler yoluyla çeki iptal eden kişi haklarını korur.

Çek İptali Davası ve Şartları

Çek iptali davası Türk Ticaret Kanunu’nun 651. Maddesinde düzenlenmiştir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 651. Maddesine göre, “(1) Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir. (2) Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir.”

Çek iptali için aranan şartlar söz konusu olmadığı sürece çekin iptali de istemez.

Çekin iptali için dava açılabilmesinin ilk şartı, çekin zayi olmasıdır. İptal davası ile iade davasını birbirinden ayıracak en önemli husus ise, iptal davası açılabilmesi için çeki elinde bulunduran kişinin kim olduğunun bilinmemesi gerekmektedir.

Çekin iptali davası açabilmek için gereken diğer bir şart ise, çek üzerindeki zilyetliğinin yeniden iktisap edilmesinin mümkün olmamasıdır. Yani, çekin zilyetliğinin kalıcı olarak yitirilmiş olması gerekmektedir. Bu nedenle, çeki elinde bulunduran kişi ile çek sahibi arasında bir anlaşma sağlanarak çekin geri alınması halinde çek iptali davası açılamaz

Çek İptali Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Çek iptali davası için özel olarak görevli mahkeme düzenlenmemiştir. Kıymetli evrakların iptali davasında görevli mahkeme asliye ticaret mahkemesidir.

Çek iptali davasında, yetkili mahkeme, ödeme yeri veya çekin sahibinin yerleşim yeri mahkemedir. Bu durum, ödemeden men için düzenlenmiş olan çekler için geçerli olsa da çek iptali davaları için de aynıdır.

Çek İptali Davasını Kimler Açabilir?

İptal davası kural olarak hamile aittir. Zorunlu unsurlarının tümünü ve alternatif unsurlardan en az nirini içerecek şekilde doldurulmuş olan bir çekin ziyaı ve iptali davası çekin hamili tarafından açılır.

Kanunda çekin zayi olması nedeniyle iptalini dava etmek hakkı hamile tanındığından muhatap banka çekin hamili olması halinde, iptal davası açabilir. Bu durumda çek hamili çeki bankaya tahsil cirosuyla devretmiş ve banka da zayi etmişse, çekin iptalini dava edebilir.

Ödemeden Men Yasağı Nedir?

Poliçeyi düzenleyen, iradesi dışında poliçenin elinde çıkması halinde, ödeme veya hamilin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesinden, muhatabın poliçeyi ödemekten men edilmesini isteyebilir. Bu düzenleme Türk Ticaret Kanunu’nun 757. Maddesinde hüküm altına alınmıştır.

Bu maddenin çek hakkında da uygulanacağı öngörülmektedir.

Çekin zayi olması halinde düzenleyenin durumdan muhatap bankayı haberdar ederek, çekin ödenmesini durdurabilmesi, ancak mahkemeden alacağı bir ihtiyati tedbir kararı ile mümkündür.

Çeki düzenleyen ödemeden men yasağını, duruma göre ya menfi tespit davası ya da istidat davası şeklinde esas davanın açılmasından önce talep edebileceği gibi, bu davalarla birlikte veya bu davalar devam dereken de bu davaların açıldığı mahkemeden isteyebilir.

TTK m. 790 uyarınca, ispat yükü çekin yetkili hamili olduğunu ve rızası dışında elinde çıktığını ileri süren davacıya ait olup, davacının davalının kötü niyetle çeki iktisap ettiğini veya iktisapta ağır kusurlu bulunduğunu kanıtlaması gerekir. İspatın kesin değil, çekin kaybolduğunun kuvvetle muhtemel olduğunun gösterilmesi olması yeterlidir.

Çekin İptali Davasında İlan Aşaması

Hakim, çek iptali talebinde bulunan hamil’in iddialarının doğruluğunu önemli ölçüde destekleyen bir araştırma sonucunda, çeki elinde bulunduran kişiyi belirli bir süre içinde mahkemeye getirmesi için ilan yoluyla davet eder.

Bu davette çekin ferdileştirilmesi ile ilgili bilgiler açıklanır ve davete uyulmaması durumunda çekin iptaline karar verileceği belirtilir.

İlan, Ticaret Sicil Gazetesi’nde ve en az üç kez yayımlanır. Çekin ibraz edilmesi süresi içinde ödemesi yapılırsa, borçlunun meşru hamile karşı borçtan kurtulması mümkün değildir.

Çeki getirme süresi ilanın ilk gününden başlar. . Çeklerde zamanaşımı süresi, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl içinde dolacağından, ilanda belirtilen getirme süresi de üç yılı aşmamalıdır. Dolayısıyla, çeklerde getirme süresi en az üç ay, en çok üç yıldır.

İlandan sonra çek, belirtilen süre içinde mahkemeye sunulursa, mahkeme, davacıya iade (istirdat) davası açmak için uygun bir süre verir. Hakim, uygun süreyi belirlerken, hamilin cirantalarla düzenlediği diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakkının ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğradığını dikkate alır. Eğer davacı, bu süre içinde dava açmazsa, mahkeme, çeki sunmuş olana geri verir ve muhataba karşı verilen ödeme yasağı tedbirini kaldırır.

Çekin İptal Kararı ve Sonuçları

Eğer mahkeme çekin iptaline karar verirse, çekin kaybolduğu kanıtlanmış olur.Bu nedenle çeki ibraz ederek ödeme talep etmek mümkün değildir.

İptal davası açan kişi, çekteki hakkını senetsiz ileri sürebilir ve masraflarını karşılamak koşuluyla yeni bir çek düzenlenmesini talep edebilir. Bu hakları kullanmak için mahkemeden karar alınması gerektiği unutulmamalıdır. Sadece çekin iptal edilmiş olması, bu hakların doğrudan kullanılabileceği anlamına gelmez.

Ekin Hukuk Bürosu olarak alanında uzman avukat kadromuzla dava ve işlemlerinizi takip edebilmemiz için bizimle iletişim kurabilirsiniz.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN