Uluslararası Koruma Statüsü

Uluslararası koruma statüsü, belirli şartlar altında kazanılabilen ve belirli şartlar altında iptali mümkün olan bir hukuki statüdür. Bu statü koruma altına alınan kişiye bazı haklar ve yükümlülükler sağlar.

Bu makalede uluslararası koruma altında sayılacak olan kişiler incelenecek ve bu kişilerin statü gereği tanınan hakları ve yükümlülükleri açıklığa kavuşturulacaktır.

Uluslararası Korumadan Yararlanacaklar

Koruma talebinde bulunabilecek kişiler mülteciler, şartlı mülteciler ve ikincil koruma talep eden yabancılar olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Irkı, dini, tabiiyeti belirli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı kendi ülkelerinde yaşayamayan veya yaşamaktan korku duyan ve bu sebeple yaşadıkları ülkeyi terk eden veya terke zorlanan kişilere mülteci denmektedir. Mülteciler için Avrupa ülkelerinden gelme koşulu aranmaktadır.

Şartlı mülteciler, Avrupa dışından gelen ve koruma talebinde bulunan kişilerdir. Bu yabancılar da yukarıda sayılan nedenlerden dolayı kendi ülkelerinde yaşayamamakta ve ülkesini terk eden kimselerdir.

Mülteci veya şartlı mülteci olarak nitelendirilmeyen ancak ülkesine geri gönderildiği takdirde ölüm cezasına mahkûm olacak veya işkenceye maruz kalacak olması nedeniyle, menşe ülkesinin korunmasından yararlanamayan yabancılar ikincil koruma statüsüne tabi olarak değerlendirilmektedirler.

Uluslararası Koruma Statüsünden Yararlanamayanlar

Uluslararası koruma statüsünden yararlanamayanlar şunlardır:

• Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği dışında, diğer bir BM organı veya örgütünden halen koruma veya yardım gören yabancılar,
• İkamet ettiği ülke yetkili makamlarınca, o ülke vatandaşlarının sahip bulundukları hak ve yükümlülüklere sahip olarak tanınan yabancılar,
• Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmenin 1. Maddesinin (f) fıkrasında belirtilen fiillerden suçlu olduğuna dair ciddi kanaat oluşturan yabancılar,
• Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından tehlike oluşturulduğuna dair ciddi emareler bulunan yabancılar ve vatansızlar,
• Türkiye’de işlenmesi halinde hapis cezası verilmesini gerektiren suç veya suçları daha önce işleyen ve sadece bu suçun cezasını çekmemek için menşe ülkesini terk eden yabancılar.

Uluslararası Koruma İçin Yapılan Başvuru

Uluslararası koruma başvurusu, koruma talep eden yabancı tarafından bizzat Valiliğe yapacaktır. Başvuru sahibi yabancı, kendisi ile birlikte aynı gerekçelerle gelen aile üyeleri adına başvuruda bulunabilecektir.

Kaçak yollarla gelen yabancılar makul süre zarfında kendiliğinden koruma talebi ile Valiliğe başvurursa, kendisi hakkında izinsiz giriş veya oturmadan dolayı cezai işlem yapılmayacaktır. Bu kişi hakkında koruma başvurusu reddedildiği takdirde bu kişi hakkında sınır dışı edilme kararı verilecektir.

Hangi Başvurular Kabul Edilemez Başvuru Niteliğindedir?

YUKK’ın 72. maddesinde, “kabul edilemez başvuru” başlığı altında hangi kişilerin başvuruları kabul edilmeyeceği düzenlenmiştir. Söz konusu maddeye göre:

• Farklı bir gerekçe öne sürmeksizin aynı başvuru yenilenmişse,
• Kendisi adına başvuru yapılmasına muvafakat verdikten sonra başvurunun herhangi bir aşamasına haklı bir neden göstermeden veya başvurunun reddedilmesinin ardından farklı bir gerekçe öne sürmeksizin aynı bir başvuru yapan,
• Daha önce mülteci olarak tanındığı ve halen bu korumdan yararlanma imkânının olduğu veya geri göndermeme ilkesini de içeren yeterli ve etkili nitelikte korumadan halen faydalanabileceği bir ülkeden geldiği ortaya çıkan,
• Sözleşmeye uygun korumayla sonuçlanabilecek bir uluslararası koruma başvurusu yaptığı veya başvurma imkânının olduğu güvenli bir ülkeden geldiği ortaya çıkan kişilerin başvurusu kabul edilmez olduğuna karar verilir.

Başvuru Sahiplerin İdari Gözetim Altına Alınması

Koruma talebi başvurusu değerlendirilen her yabancı kural olarak idari gözetim altına almamakla birlikte, bazı istisnai hallerde başvuru idari gözetim altına alınmaktadır. İdari gözetim süresi 30 günü geçemez. Söz konusu karara aleyhine Sulh Ceza Hâkimliğine başvuruda bulunulabilir. Karar en geç 5 içine sonuçlandırılır.

İdari gözetim altına alınacak başvuru sahipleri aşağıda sayılmıştır:

• Kimlik veya vatandaşlık bilgilerinin doğruluğu ile ilgili ciddi şüphe varsa, bu bilgilerin tespiti amacıyla
• Sınır kapılarından usulüne aykırı surette ülkeye girmesinin önlenmesi amacıyla
• İdari gözetim altına alınmaması durumunda başvurusuna temel teşkil eden unsurların belirlenemeyecek olması halinde
• Kamu düzeni ve güvenliği açısından ciddi tehlike oluşturması halinde

Uluslararası Koruma Kararının Sonuçları

Uluslararası koruma kararı verilen yabancılara Uluslararası Koruma Statü Sahibi Kimlik Belgesi düzenlenir. Bu kimlik belgesi ikamet izni yerine geçmektedir. Kimlik belgesinin süresi ve uzatılması işlemleri İçişler Bakanlığınca düzenlenmektedir. İkamet izni yerine geçen bu belgeler mültecilere seyahat belgesi de düzenlenir. Şartlı mülteci ve ikincil koruma statüsü sahiplerine ise yabancılara mahsus damgalı pasaport verilir.

Uluslararası Koruma Statüsünün Sona Ermesi

Uluslararası koruma statüsünün sona erme halleri şunlardır:

• Vatandaşı olduğu ülkenin korunmasından kendi isteği ile tekrar yararlanan,
• Kaybettiği vatandaşlığının kendi isteği ile tekrar kazanırsa,
• Yeni bir vatandaşlık kazanmışsa ve vatandaşlığını kazandığı ülkenin korunmasından yararlanıyorsa,
• Terk ettiği veya zulüm korkusuyla dışında bulunduğu ülkeye kendi isteğiyle tekrar dönmüşse,
• Statü verilmesini sağlayan koşullar ortadan kalktığı için vatandaşı olduğu ülkenin korunmasından yararlanabilecekse,
• Vatansız olup da statü verilmesine yol açan koşullar ortadan kalktığı için önceden yaşadığı ikamet ülkesine dönebilecekse uluslararası koruma statüsü sona erer.

Uluslararası Koruma Statüsünün İptali

Uluslararası koruma statüsü sahibi kişiler sahte belge kullanarak, hile veya aldatma yoluyla beyan ettiği gerekçelerle bu statüyü almışlarsa veya uluslararası koruma statüsünden yararlanamayacak kişilerden olup da her nasılsa bu statüyü almış olup durumları sonradan tespit edilmişse koruma statüleri iptal edilecektir.

Uluslararası Korumdan Faydalanacak Olan Yabancının Hakları

Uluslararası koruma statüsü sahibi kişilere sağlanan hak ve imkânlar, Türk vatandaşlarına sağlanan hak ve imkanlardan fazla olacak şekilde yorumlanamaz.

YUKK’un 89. Maddesinde bu statüye sahip olan yabancıların haklar düzenlenmiştir. Aşağıda bu korumadan faydalanacak olan yabancıların en önemli hakları sayılmıştır:

• İlk ve ortaöğretim hizmetinden faydalanır.
• İhtiyaç sahibi olan sosyal yardımdan faydalanır, bu alandaki hizmetlere erişimleri sağlanır.
• Başvuru sahibi veya şartlı mülteci, uluslararası koruma başvurusu tarihinden 6 ay sonra çalışma izni almak için başvurabilirler.

Uluslararası Koruma Statüsü Sahibinin Yükümlülükleri

Başvuru sahipleri 30 gün içinde çalışma durumlarına ait güncel bilgileri ve gelirlerini; varsa taşınır ve taşınmazlarını 30 gün içinde bildirmekle yükümlüdürler.

Bu kişiler ayrıca adres, kimlik, medeni hal değişikliklerini 20 iş günü içinde bildirmekle ve kendilerine sağlanan hizmet, yardım ve imkânlarından haksız olarak yararlandıklarının tespit edilmesi halinde, bedellerini kısmen veya tamamen ödemekle yükümlüdürler.

Yabancılar Hukuku, oldukça kapsamlı bir konu olup uzmanlık gerektirmektedir. Yabancılar Hukukuna ilişkin olarak herhangi bir hukuki destek talebiniz bulunması halinde Ekin Hukuk Bürosu ile iletişime geçebilirsiniz.

Stj. Av. Mehmet Can CİVAN & Av. Ahmet EKİN